Maud Schaepkens
U vraagt zich waarschijnlijk af wat een boek over minimalisme interessant maakt voor psychotherapeuten. Wel, het boek Vaarwel spullen van de Japanner Fumio Sasaki inspireerde mij van begin tot eind. Passend binnen de positieve psychologie, verklaart de auteur uit eigen ervaring hoe minder bezitten gelukkig maakt. Hij beschrijft zijn eigen proces van materialist naar minimalist en vertelt wat hem dat bracht: o.a. meer tijd en vrijheid, meer genieten van het leven, beter focussen en zichzelf niet meer vergelijken met anderen. Want hoewel we misschien menen dat de dingen die we kopen ons veel vreugde brengen, is dat meestal maar van korte duur. Het aloude gezegde ‘het bezit van de zaak is het einde van het vermaak’ is nog steeds relevant.
Met prachtige quotes, van Albert Einstein tot François de la Rochefoucauld, wist de schrijver mij te raken. Daarnaast geeft hij maar liefst 55 tips om je te helpen je spullen vaarwel te zeggen. Ook als je niet van plan bent zijn advies op te volgen, leer je dankzij dit boek anders naar je bezittingen, kortom naar je hele leven, te kijken dan je gewend was. Daarnaast geeft Sasaki tips om met behulp van het in de positieve psychologie veel aangehaalde aspect dankbaarheid, geluk te ervaren.
Niet dat we nu en masse minimalist moeten worden, maar dit boek is het waard om je voor open te stellen en het zal zeker inspireren. De zienswijzen van de auteur zetten mij aan tot denken en tegelijkertijd geeft hij nuttige handvatten om (bijvoorbeeld met cliënten) het gesprek aan te gaan over jezelf zijn (zonder je continu te vergelijken met anderen), hoe een gezond en veilig leven eruitziet, op welke wijze je kunt toewerken naar inniger relaties met anderen en vooral: over je gelukkig ‘voelen’ in plaats van gelukkig ‘worden’.
Angela van Driel-Corthals
‘En ze wordt verlegen onder zijn blik en ze zegt, ik ben Julienne, herken je me niet, en de vanzelfsprekendheid waarmee ze hem met jij aanspreekt…’
De herinnerde soldaat is een fascinerend boek over een soldaat die zonder naam en geheugen terugkeert uit de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog. Hij wordt in een gesticht met broeders geplaatst. Na vier jaar wordt er een advertentie uitgezet in de hoop zijn familie te vinden. Hij wordt opgehaald door een vrouw, Julienne, die hem herkent als haar man, Amand. Zijn geheugen wordt gevuld met de verhalen die hij over zijn verleden te horen krijgt. Vanaf het begin is er de aarzeling over de juistheid van deze ontstane werkelijkheid. Het verlangen wint het van de realiteit. Er ontstaat een aangrijpende, intieme liefdesrelatie.
Vanaf het moment dat hij gevoelens naar deze vrouw ervaart, dringen nachtmerries over de oorlog zich op en geleidelijk ontstaat via zijn dromen de pijnlijke en onverdraaglijke realiteit van zijn traumatische oorlogservaringen. Zijn geheugen komt langzaam terug en gaat gepaard met grote angst en onzekerheid over wie hij is. Er ontstaat de voortdurende twijfel aan wat Julienne hem vertelt; de relatie raakt verstoord. Ervaringen in het heden en vermoede verleden vermengen zich met gruweldaden uit de oorlog tot een nieuw geleefde werkelijkheid.
Anjet Daanje is in staat om achter de deuren van het leven te kijken. De roman is er een van ongekende intimiteit en psychologische diepgang. Ze is in staat om in het hoofd van de soldaat te kruipen en minutieus zijn gevoelens, observaties, reflecties, projecties en oorlogservaringen te beschrijven. Ze maakt duidelijk hoe ieder mens met herinneringen zijn eigen wereld schept, hoe die wereld voortdurend in beweging is en beïnvloed wordt door interactie met de ‘ander’ en hoe projecties hierin een vast onderdeel zijn. Hoe de waarheid een construct is van waaruit geleefd wordt en hoe deze steeds weer kan veranderen. De immense impact van de een op de ander, de verstoringen en de angst die hiermee gepaard gaan. Als je ‘erdoorheen’ gaat, zoals Amand dat doet, vindt er geleidelijk acceptatie van het leven plaats.
De herinnerde soldaat maakte grote en blijvende indruk op me toen ik het twee jaar geleden las. Op een ongekend verhelderende en boeiende wijze verwerkt de schrijfster haar begrijpen van psychodynamiek tot literatuur. Mijn associaties bij het lezen gingen voortdurend uit naar wie ikzelf wel en niet ben. De grote kracht van dit boek ligt voor mij in het voelbaar maken van de uniciteit en onkenbaarheid van de eigen binnenwereld en die van de ander. Het heeft grote invloed gehad op mijn manier van kijken en omgaan met wie er tegenover me zit.
Gert-Jan Lind
Rachel Aviv is als schrijver en journalist verbonden aan The New Yorker. Ze beschrijft vier psychiatrische case histories en daardoorheen haar eigen weg door de psychiatrie. Zij was met 6 jaar de jongste anorexiapatiënte van het kinderziekenhuis in Detroit. Drie verhalen spelen zich af in Amerika, één in India. Alle hoofdpersonen in het boek, inclusief de auteur, zijn op zoek naar wie ze eigenlijk zijn. Aviv toont grote compassie en mededogen; ze veroordeelt niet, ze diagnosticeert niet, en laat Ray, Bapu, Naomi en Laura regelmatig zelf aan het woord doordat zij hun aantekeningen, en aantekeningen van hun familie, vrienden, partners en behandelaars in kon zien.
Iedere gevalsbeschrijving speelt zich af tegen de achtergrond van de cultuur waarin de hoofdpersonen leven en de psychiatrische kennis van toen, de periode van 1960 tot 2020; de tijd van de strijd binnen de psychiatrie tussen de psychoanalytici die medicatie verwierpen en het zagen als een strijdig aan het werkelijk begrijpen psychiatrische problematiek, tegenover hen die geloofden dat er eindelijk iets gevonden was dat bepaalde ontbrekende stofjes in de hersenen kon compenseren.
Aviv laat overtuigend zien dat uit de zoektocht naar wie je bent, een keuze voor een ‘carrière in de psychiatrie’ kan volgen. Hava, Aviv’s iets oudere medepatiëntje in het kinderziekenhuis, ‘kiest’ wél voor de carrière in de psychiatrie, en aan het einde van het boek leren we hoe dat afloopt. Andere keuzen kunnen zowel als een psychiatrisch beeld, of als een – bijvoorbeeld bij Bapu – diepgaande religieuze ascese worden opgevat. Intrigerend om te lezen dat sommigen hun hele leven kunnen worstelen met de vraag wie ze zijn, of – zoals Ray – zich dat op latere leeftijd gaan afvragen. De meesten van ons kennen wel zo’n tijdelijk ongemak, bijvoorbeeld tijdens ziekte, dat we onszelf niet helemaal herkennen. Maar hoe moet dat zijn als dat gedurende een groot deel van het leven het geval is?
In alle verhalen in het boek speelt de psychiater een niet altijd even mooie rol. De ene keer vasthoudend aan een allesomvattende theorie (de psychoanalyse), en als de cliënt daar dan toch niet helemaal in past, niet breder willen kijken, maar juist blijven proberen de cliënt in de theorie te persen (Ray). En bij Aviv zelf juist het primaat van de medicatie voorrang geven, zonder haar te helpen haar psychologische problematiek te begrijpen. Terwijl als de cliënten door Aviv in hun context zijn geplaatst, ze ineens heel goed te begrijpen zijn. Het laat het falen van het reductionisme zien door de diagnose heilig te verklaren. Uiteraard staat ‘de psychiater’ voor ‘de behandelaar’. Ik denk dat Aviv het eens zal zijn met de collega’s onder ons die werken vanuit het narratieve kader, en daarmee vanuit het idee dat zo’n verhaal een belangrijk therapeutisch instrument kan zijn om cliënten én te begrijpen én te helpen.
Als Aviv met haar boek iets duidelijk maakt, is het wel hoe complex mensen zijn, en hoe nodig het is hen te willen begrijpen in heel hun complexiteit. En dat onze cliënten uiteindelijk niet zozeer hun therapie onthouden, maar hun therapeut.
Maud Schaepkens is als psychotherapeut en systeemtherapeut werkzaam bij het Topklinisch centrum Transitiepsychiatrie en bij de K&J poli van Mondriaan te Heerlen. Daarnaast is zij docent bij RINO Zuid en redactielid bij dit tijdschrift.
Angela van Driel-Corthals is werkzaam als psychotherapeut (n.p.) bij oncologische instelling Huis aan het Water te Katwoude.
Gert-Jan Lind is als psycholoog/psychotherapeut werkzaam bij VitaalGGZ in Nijkerk.
Jaargang 2024, uitgave 4
