Ina Leeuw

Anton Hafkenscheid
Verstoorde interpersoonlijke relaties en interactiepatronen spelen een belangrijke rol in het ontstaan en voortbestaan van psychopathologie. Het meten van interpersoonlijke relaties en interactiepatronen berust op het gebruik van gestandaardiseerde zelfrapportagelijsten en beoordelingsschalen. Dit themanummer van het Tijdschrift voor Psychotherapie is gewijd aan methoden om verstoorde interpersoonlijke relaties en interactiepatronen te meten en te monitoren met behulp van gestandaardiseerde zelfrapportagelijsten en beoordelingsschalen. Dit openingsartikel biedt een algemeen theoretisch raamwerk voor de interpretatie en verklaring van scores, die met behulp van deze meet- en monitorinstrumenten zijn verkregen. De uitgangspunten van het interpersoonlijk paradigma worden besproken, en de interpersoonlijke cirkel wordt geïntroduceerd als een integratieve metastructuur voor de conceptualisering van interpersoonlijke ontmoetingen. De interpersoonlijke cirkel voorziet in een theorie-gestuurd model om beknopt te beschrijven hoe menselijke interacties altijd wederkerig worden beïnvloed door de personen die elkaar ontmoeten. Terugkerende ontmoetingen worden geleidelijk gevormd tot communicatiepatronen, die als meer of minder disfunctioneel kunnen worden gekwalificeerd, afhankelijk van hun rigiditeit en/of uitgesprokenheid. Van interpersoonlijke complementariteit is sprake wanneer de interpersoonlijke motieven, doelen of gedragingen van de interactanten elkaar aanvullen, zelfs als dat elkaar aanvullen niet helpend en verstarrend is. Enkele misvattingen over het proces en de interpretatie van interpersoonlijke complementariteit worden nader uitgewerkt.

Lieke Madelien van Dijk, Marieke Timmerman, Anton Hafkenscheid
Interpersoonlijke problemen zijn de kern van persoonlijkheidsproblematiek. Een patroon van duurzame problemen in het interpersoonlijk functioneren is dan ook een hoofdkenmerk van persoonlijkheidsstoornissen in de dsm-5. Interpersoonlijke problemen kunnen worden geïnventariseerd met de iip-c, een instrument dat wereldwijd veel gebruikt wordt, maar in Nederland onvoldoende voet aan de grond heeft gekregen. Met dit onderzoek beogen we de psychometrische kwaliteit van een Nederlandse vertaling van de iip-c in kaart te brengen. We hebben onderzocht of de scores van 522 patiënten op de iip-c theoretisch voldoen aan een zogenaamde circumplexstructuur. Onze resultaten bevestigen dat er een circumplexstructuur bestaat bij de Nederlandse versie van de iip-c. De acht octanten blijken voor het merendeel voldoende tot goed betrouwbaar. Dit geeft aan dat de iip-c geschikt is om interpersoonlijke problemen op individueel niveau te inventariseren en te differentiëren. Onze bevindingen wijzen erop dat de iip-c een waardevolle toevoeging is aan het klinisch-diagnostisch instrumentarium.

Moniek Boon, Lindi Wolbert, Anton Hafkenscheid
Systeemtherapieën dreigen steeds meer te worden gemarginaliseerd, omdat empirische ondersteuning van hun nut en meerwaarde achterblijft. Onderzoek naar de werkzaamheid en effectiviteit van partnerrelatie- en gezinstherapie is een stuk lastiger dan effectonderzoek naar individuele behandelingen, vanwege de complexe interacties (wederkerige causaliteit) tussen partners of gezinsleden. Deze exploratieve studie onderzoekt de haalbaarheid van het meten van bevels- en betrekkingsboodschappen in de alledaagse klinische praktijk. In een gelegenheidssteekproef van 106 heteroseksuele echtparen scoorden partners bij aanvang van de partnerrelatietherapie de betrekkingsboodschappen die zij aan elkaar ervaren met behulp van de verkorte Beoordelingsschaal Beïnvloedingsboodschappen-Circumplex (bbb-c). De partnerrelatietherapeute deed dat eveneens voor elke partner afzonderlijk. Zo ontstonden twee beoordelingsperspectieven voor elk van beide partners. Voor 33 stellen waren er ook eindmetingen beschikbaar. Bij aanvang van de behandeling was er meer overeenstemming tussen de bbb-c-scores van de vrouw en de therapeute dan tussen de man en de therapeute. De therapeute ervoer de mannen bij aanvang van de behandeling gemiddeld als sterker Boven, Boven-Tegen, Tegen, Onder-Tegen en als minder sterk Boven-Samen dan de vrouwen. Aan het eind van de behandeling was er meer overeenstemming tussen de scores van een van beide partners en de therapeute dan aan het begin van de behandeling. Over de loop van de behandeling ervoer de therapeute bij de mannen verschuivingen in de gewenste richting wat betreft ervaren betrekkingsboodschappen: minder dominantie, meer verbondenheid. De vrouwen ervoeren zulke verschuivingen zelf niet bij hun mannen. De implicaties van deze haalbaarheidsstudie voor toekomstig onderzoek in de klinische praktijk worden besproken.

Eveline van Lith, Anton Hafkenscheid
Het is weinig gebruikelijk dat veranderingsprocessen tijdens echtpaarrelatietherapieën routinematig worden gemonitord in systematische gevalsstudies. Deze gevalsstudie laat zien hoe zulke veranderingsprocessen nauwgezet kunnen worden gevolgd met behulp van eenvoudig toepasbare monitorinstrumenten. Globaal bezien gaat het in partnerrelatiebehandeling om drie gewenste veranderingsprocessen: de partners worden aangemoedigd (1) om disfunctionele beelden over elkaar bij te stellen, (2) om zich herhalende negatieve interactiepatronen te doorbreken en (3) om te investeren in meer functionele en bevredigende interacties. Deze gevalsstudie volgt de veranderingsprocessen die bij elk van de partners konden worden waargenomen tijdens een echtpaarbehandeling. Beide echtelieden groeiden op in een ongunstig pedagogisch gezinsklimaat en ontwikkelden onveilige gehechtheidsstijlen. De behandeling omvatte 25 sessies. Na elke sessie vulden de partners afzonderlijk twee dialogische feedbackinstrumenten over elkaar in, terwijl de therapeute de door haar ervaren latente communicatieve boodschappen van beide partners scoorde in een interpersoonlijk raster. Gespreid over de therapie vulden de echtelieden de Beoordelingsschaal Beïnvloedingsboodschappen-Circumplex (BBB-C) drie keer over elkaar in, en de therapeute deed dat twee keer voor elk van beide partners. Er werd deels empirische steun gevonden voor de drie beoogde veranderingsprocessen: aan het eind van de therapie ervoeren de partners elkaar als meer verbonden, en de therapeute ervoer die toegenomen verbondenheid eveneens bij elk van beide partners. De man en de therapeute ervoeren de vrouw, die sterk dominant aan de therapie begon, als veel minder dominant. De vrouw beoordeelde de man, die juist erg volgzaam de behandeling in ging, als substantieel minder volgzaam. Dit in tegenstelling tot de therapeute, die de man juist als nog volgzamer ging ervaren. Op een van beide dialogische feedbackinstrumenten bleek de volgende trend statistisch significant: partners waren in de tweede helft van de therapie meer positief gericht op elkaar, in plaats van op de therapeute. In de overige veranderingsprocessen (op het interpersoonlijke raster en op het andere dialogische feedbackinstrument) zat geen duidelijke lijn.

Peter Daansen

Hanneke Bot

Vivian Houben

Marc Hebbrecht

Trudy Mooren