Adolescenten komen maatschappelijk regelmatig in het nieuws. Meestal is dat in negatieve zin vanwege moorddadige incidenten op school, internetseks of comadrinken. Ook trekken opvallende vormen van psychopathologie de aandacht zoals automutilatie, eetstoornissen, alcohol- en drugsmisbruik.

Non-specifieke factoren (zoals de therapeutische alliantie) komen steeds meer naar voren als de belangrijkste determinanten van het succes van de therapeut. Er zijn zelfs aanwijzingen dat de specifieke factoren, die vooral bij in de tijd gelimiteerde protocollaire behandelingen een rol spelen, meer last dan gemak veroorzaken. In dit artikel bespreken we de resultaten van een post-hocanalyse van gegevens verzameld in een gerandomiseerd onderzoek naar protocollaire behandelingen voor depressie, over de invloed van de door de therapeut bereikte compatibiliteit tussen het theoretische model van de behandeling enerzijds en de ideeën van de patiënt over zijn klachten en problemen en de daarvoor in aanmerking komende benadering anderzijds. Compatibiliteit komt daarbij naar voren als een belangrijkere voorspeller van de uitkomst dan de therapeutische alliantie.

Bala Jaison beoefent sinds twintig jaar focusinggeoriënteerde psychotherapie. Deze tot de cliëntgerichte psychotherapie behorende stroming is ontwikkeld door Eugene Gendlin (1996), een leerling van Carl Rogers. Vijftien jaar geleden deed Jaison haar opleiding relatie- en gezinstherapie. Tijdens die opleiding kwam ze in aanraking met de oplossingsgeoriënteerde therapie van Bill O’Hanlon (1997), een variant van de kortdurende oplossingsgerichte therapie van Insoo Kim Berg en Steve de Shazer (2004). Jaison probeert beide psychotherapiemodellen te integreren. Ze bespreekt de sterke en zwakke punten van de focusinggeoriënteerde psychotherapie en de oplossingsgerichte therapie, de overeenkomsten en verschillen tussen de modellen, de beste interventies van elk model, hoe de modellen tegelijkertijd kunnen worden gebruikt en wat te doen als de psychotherapeut niet meer weet wat hij moet doen.

De bruikbaarheid en psychometrische eigenschappen van de NederlandstaligeClinical Outcomes in Routine Evaluation - Outcome Measure (CORE-OM) zijn onderzocht in een tweedelijns ambulante ggz-populatie van zeventien jaar en ouder en in een steekproef uit de volwassen bevolking. Bij 2.528 van de 10.988 cliënten die vanaf oktober 2008 werden behandeld, waren CORE-OM-metingen beschikbaar voorafgaand en na afloop van de therapie. De uitkomsten laten zien dat de CORE-OM bruikbaar is als instrument voorroutine outcome monitoring (ROM). Het instrument heeft een hoge interne consistentie. De CORE-OM bleek gevoelig voor verandering in de klinische toestand van cliënten. Gemiddelde beginscores waren iets lager dan in vergelijkbare buitenlandse populaties. Normscores voor klinisch significante verandering konden worden afgeleid uit de vergelijking met scores uit de normale populatie.

Hanneke van Aalst, Nicole Muller en Dineke Feenstra
Dit artikel betreft een pilotstudie naar de behandelresultaten van de in tijd gelimiteerde variant van de mentaliserenbevorderende behandeling bij achttien kinderen met complexe problemen. Het MBT-K-model wordt op hoofdlijnen geïntroduceerd. Beschreven wordt welke specifieke factoren aan het model zijn toegevoegd om de werkzaamheid ook voor een moeilijke doelgroep te vergroten. Daarnaast is er een beschrijving van de resultaten op basis van een voor- en nameting van zowel de kinderen als de ouders die deelnamen aan deze behandeling binnen een specialistische afdeling van de Viersprong. De eerste resultaten zijn bemoedigend.

Marte Kaan

Onderzocht is in hoeverre er verandering is opgetreden in borderlinesymptomatologie, copingvaardigheden en interpersoonlijke relaties bij adolescenten met een borderline-persoonlijkheidsstoornis (bps) die zes maanden hebben deelgenomen aan mentalization-based treatment voor adolescenten (mbt-a). Er blijkt sprake van een significante en substantiële daling (d = 0,92) van de totale ernst van de borderlinesymptomatologie (N = 28). 41% van de adolescenten boekt een klinisch relevante vooruitgang en 36% voldoet niet meer aan de diagnose bps. Gekeken naar de copingvaardigheden, blijkt dat adolescenten significant minder expressief reageren, minder geneigd zijn passief te reageren en problemen actiever aanpakken. Met betrekking tot de interpersoonlijke relaties zijn wisselende resultaten gevonden. De uitkomsten van dit onderzoek zijn over het geheel genomen positief en het stemt hoopvol dat mbt ook voor adolescenten met bps een effectieve behandelmethodiek zou kunnen zijn. Verder onderzoek naar de effectiviteit van mbt-a wordt aanbevolen.

Theoretisch is een sterk verband aannemelijk tussen onveilige gehechtheid en somatisch onbegrepen lichamelijke klachten (SOLK), waarbij de samenhang verklaard zou kunnen worden door beperkingen in het vermogen te mentaliseren, door een verhoogde reactiviteit van het autonoom zenuwstelsel (ANS) gepaard gaande met een verhoogde perceptie van lichamelijke sensaties en door het bij somatisatie passend abnormaal ziektegedrag. In dit artikel wordt een overzicht gegeven van de resultaten van empirische studies waarin bovengenoemde theoretische verbanden werden onderzocht. Een van de belangrijkste conclusies van dat overzicht is dat er nog weinig onderzoek is gedaan naar de associatie tussen (onveilige) gehechtheid en somatisatie. Uit de beperkt beschikbare literatuur blijkt dat onveilige gehechtheid frequent voorkomt bij patiënten met een somatoforme stoornis, maar onveilige gehechtheid blijkt een voldoende, noch een noodzakelijke voorwaarde te zijn voor de ontwikkeling van SOLK. Verder blijkt onveilige gehechtheid inderdaad geassocieerd te zijn met vormen van verminderde mentalisatie (vooral alexithymie), met een verhoogde activiteit van het ANS en met problematisch ziektegedrag. Om het verband tussen gehechtheidsstijl en somatisatie beter te kunnen begrijpen, is er behoefte aan onderzoek waarin de samenhang tussen gehechtheidsstijl, mentaliseren, reactiviteit van het autonoom zenuwstelsel en/of medische consumptie met maten voor somatisatie gelijktijdig worden onderzocht.

Afgunst en jaloezie zijn krachtige en pijnlijke gevoelens die tussen mensen kunnen spelen. Het zijn relationele en zelfbewuste emoties, waarbij bedreiging van het zelfbeeld en zelfgevoel een belangrijke rol speelt. In het dagelijks taalgebruik worden de begrippen vaak als synoniem gebruikt, maar er zijn duidelijke redenen om ze conceptueel van elkaar te onderscheiden. Beide gevoelens kunnen gezien worden langs een spectrum van normaal tot pathologisch. Afgunst en jaloezie blijven in psychotherapie vaak verborgen, doordat ze met schaamte en schuldgevoel beladen zijn. Dit geldt niet alleen voor de patiënt, maar ook voor de therapeut. Bewustwording van deze gevoelens is belangrijk, om ze te kunnen onderzoeken en te leren ermee om te gaan. Dit artikel begint met een definiëring van de begrippen afgunst en jaloezie. Daarna wordt de psychodynamiek van afgunst en jaloezie besproken en hoe beide gevoelens zich kunnen manifesteren. De relatie tussen jaloezie en gehechtheidsstijl wordt onderzocht en toegelicht. Binnen de therapie kunnen afgunst en jaloezie in de interactie tussen patiënt en therapeut een rol gaan spelen. Ten slotte worden vier niveaus besproken waarop deze gevoelens in de behandeling kunnen worden onderzocht.

In dit artikel bespreken we twee vormen van confrontatie waarmee forensische therapeuten en zwakbegaafde plegers van seksueel misbruik therapeutisch kunnen werken. Deze confrontatie heeft als effect dat de zwakbegaafde plegers in samenspraak met de andere groepsleden en de therapeut(en) zélf de argumenten en de motivatie aandragen om hun gedrag in de gaten te (leren) houden. Door samen te spreken over verschillende aspecten van seksueel grensoverschrijdend gedrag en over de gevolgen van het misbruik voor andere mensen, ondersteunen de groepsleden elkaar in hun streven om waardige mensen te zijn en een zinvol leven te leiden.

Jackie June ter Heide

‘Moral injury’ of moreel trauma is een relatief nieuw begrip in het psychotraumaveld, dat refereert aan moreel lijden na het meemaken van potentieel moreel traumatische ervaringen. Het is een aantrekkelijk, maar nog vaag omschreven concept dat klinisch steeds meer in zwang raakt en breed geïnterpreteerd wordt. Daardoor ontstaat het risico dat het concept verliest aan klinische bruikbaarheid. In dit artikel worden de drie centrale elementen van moreel trauma – morele overtuigingen, potentieel moreel traumatische ervaringen en morele klachten – besproken aan de hand van de literatuur. Deze elementen indachtig wordt gepleit voor een beperkte interpretatie van het begrip moreel trauma en wordt een aantal gevalsbeschrijvingen van vermeend moreel trauma langs de meetlat gelegd. Bij vermoeden van moreel trauma is de aanbeveling om zowel de moreel belastende gebeurtenissen als klachten te toetsen aan de bestaande werkdefinities en daarbij een zekere drempel van ernst te hanteren.