Hanneke Bot

Dit is het eerste nummer van 2022. Online werken en leren is inmiddels gewoon geworden en lijkt niet meer weg te denken uit onze praktijk. Behandelingen zijn zo niet geheel online dan wel blended, congressen worden online bijgewoond. Het tijdschrift besteedde afgelopen jaar aandacht aan dit nieuwe fenomeen door middel van een themanummer. In dit nummer komt de online praktijk als vanzelf aan de orde in een artikel en in verslagen van bijeenkomsten. We hopen in het voor ons liggende jaar opnieuw expliciet aandacht aan dit onderwerp te geven.

Zoals gebruikelijk bevat ook dit nummer drie artikelen, congresverslagen, recensies en een column. Het nummer begint met een artikel over onderzoek naar de schaduwkant van psychotherapie van Brechje Dandachi-Fitzgerald, Sanne Houben, Henry Otgaar, Marcel van den Hout en Harald Merckelbach. Natuurlijk weten we dat die schaduwkant er is, maar negatieve reacties op psychologische interventies worden niet standaard geregistreerd in psychotherapietrials, waardoor er toch weinig over bekend is. Negatieve ervaringen bleken in dit onderzoek eerder regel dan uitzondering en kwamen ook voor bij therapieën die door de patiënten als succesvol werden ervaren. Bij het beoordelen van de effectiviteit van psychologische interventies moeten volgens de auteurs dus ook de negatieve effecten in ogenschouw worden genomen.

Eileen Tang, Anja Dekeyser, Let Moustie, Ann Van de Veld en Nicole Vliegen beschrijven een modulair psychodynamisch therapieaanbod voor pleegkinderen met complex trauma. Kinderen die zijn opgegroeid in een onveilige thuissituatie en in pleegzorg zijn gekomen, zijn soms zo getraumatiseerd dat naast de pleegzorg psychotherapie is geïndiceerd. De auteurs nemen u als lezer aan de hand van vignetten mee in het hoe en wat van die modules. Ze laten zien dat dit een waardevolle behandelkeuze voor pleegkinderen met complex trauma kan zijn en hoe één of meerdere van deze modules ingezet kunnen worden. Dit behandelaanbod beoogt met een gerichte doelstelling en binnen een afgebakende tijd de ontwikkeling van deze kinderen weer op gang te brengen. Het zal niet alle problemen oplossen waarmee deze kinderen te maken hebben. De pleegzorgwerker belichaamt de continuïteit in het hulpverleningsaanbod door vast te houden en verder te bouwen op wat psychotherapie in gang heeft gezet. Een grote kracht en meerwaarde van dit hulpverleningsaanbod zit met andere woorden in de ‘inbedding’ van de therapeut in de bredere pleegzorgcontext. Die inbedding lijkt me ook een voorwaarde voor het succes van de therapie.

Ook aan het derde artikel heeft een groep auteurs meegewerkt: Ellen Eelkman Rooda, Juliët Verhees, Jeroen Heijmens Visser, Nienke Kool en Frans Schalkwijk doen verslag van een onderzoek naar de effecten van een blended-caremodule bij zelfbeschadigend gedrag (zbg). Dit gedrag komt vaak voor, vooral, maar niet alleen, bij jongeren. Het leidt tot hoge maatschappelijke kosten vanwege benodigde (spoedeisende) medische hulp, maar ook doordat het zelfbeeld van mensen met zbg vaak laag is. De auteurs behandelen verklaringsmodellen voor en functies en betekenissen van zbg en geven zicht op hoe een behandeling van zbg eruit kan zien. Schaamte en schuld blijken een belangrijke rol te spelen bij zbg. Cliënten gaven aan dat het delen van schuld- en schaamtegevoelens gemakkelijker is binnen een online module dan bij face-to-facebehandeling waarmee direct ook duidelijk is hoe zo’n blended aanpak goed uitpakt. Bij dit artikel wordt een e-learning ontwikkeld.

De column is dit keer geschreven door gastcolumnist Maud Molhoek. Naar aanleiding van haar eigen aarzeling om aan deze column te beginnen, behandelt ze het thema ‘zelfvertrouwen’ vanuit divers perspectief. Maar wat me het meest bijbleef was wel het citaat dat zelfvertrouwen vooral een verhaal van liefde en vriendschap is.

Vronie Roorda heeft in mei 2021 het Congres Schematherapie online bijgewoond. Het congres behandelde de basis van de schematherapie en was daarmee vooral geschikt voor mensen die kennis wilden maken met schematherapie. Voor haarzelf was het veelal een herhaling – maar ook dat is nuttig. De oefening waarin de deelnemers werd gevraagd te onderzoeken hoe de eigen modi eruitzien en welk gedrag als beschermende modi wordt gebruikt, leerde dat dit bij jezelf niet zo makkelijk te herkennen is.

Maud Schaepkens doet verslag van het online voorjaarscongres van de Nederlandse Wetenschappelijke Vereniging voor Seksuologie op 26 maart 2021 ‘Als seks schaadt: ongewenste seks en seksueel geweld’. Het was een kort congres waar, zo begrijp ik, veel cijfermateriaal over de deelnemers werd uitgestort. Daarnaast vond Schaepkens er voldoende leerzaams om in de therapiekamer mee aan de slag te gaan.

In de rubriek Gelezen publiceren we drie recensies. Rianne Kloppenburg verslaat Van contextuele theorie naar praktijk van Jaap van der Meiden. De contextuele benadering, gebaseerd op de theorie van Nagy, onderscheidt zich van andere systeemtherapieën door de integrale benadering van problemen vanuit zowel het individu als het systeem, waarbij de nadruk wordt gelegd op de relationele ethiek. Het gaat dan niet alleen om de personen met wie de patiënt direct in contact staat, maar uitdrukkelijk ook om de maatschappij. De recensent vindt het vooral mooi dat in deze benadering van therapie de therapeut erkenning kan geven voor onrecht en er een volwassen hertaxatie kan worden gemaakt van de omstandigheden die een ander ertoe hebben gebracht het onrecht te laten geschieden. We hoeven maar aan de toeslagenaffaire te denken om het belang hiervan te begrijpen.

Nicole Muller doet een diepe buiging voor De kracht van mentaliseren van Joost Hutsebaut, Liesbeth Nijssens en Miriam van Vessem. Gewone taal en veel voorbeelden zorgen ervoor dat de theorieën rond mentaliseren met dit boek naar een groter publiek gebracht worden. En als er beter gementaliseerd wordt door veel mensen wordt de wereld een beetje mooier, daarover zijn de auteurs en de recensent het gloeiend met elkaar eens. De recensent vindt dit boek een grote aanrader; voor veel mensen zal het een verademing zijn de theorie over mentaliseren, gehechtheid en epistemisch vertrouwen in zeer begrijpelijke taal te lezen.

Maud Schaepkens ten slotte recenseert het boek Verslagleggen in de ggz van Nicole Baars en Eline Janssen en het daarbij behorende webinar. Allerlei valkuilen die bij verslaglegging (zoals decursus, behandelplannen, e-mails) kunnen voorkomen, worden besproken: te lang, te kort, niet objectief, niet respectvol, te vaag, te weinig relationeel et cetera. Zowel boek als webinar geven concrete tips om heldere verslagen te schrijven die het doel van verslaglegging dienen. Heb steeds in je achterhoofd ‘hoe faciliteer ik het pad van klacht naar herstel’ en zorg dat de verslaglegging daarop aansluit. Ten slotte: zorg dat je collega’s en jij zelf makkelijk informatie terug kunnen vinden: dat komt de continuïteit van de zorg ten goede.

Tot slot vindt u vooraan in dit nummer het In memoriam van Aaron Temkin Beck die op 1 november 2021 op honderdjarige leeftijd overleed. Beck was een eminent vernieuwer van de psychotherapie, een van de grondleggers van de cognitieve gedragstherapie. Iedere psychotherapeut kent zijn naam en past regelmatig technieken uit deze therapeutische stroming toe. Peter Daansen huldigt Beck en geeft een mooi overzicht van de ontwikkeling van diens denken en wat die voor de psychotherapie betekent.

En dan nog dit: met ingang van 1 januari 2022 wordt de inzet van tolken in de ggz door de zorgverzekeringen vergoed. Een hoge drempel om patiënten die u niet kan verstaan te behandelen, is hiermee weggenomen. Ik hoop dat u deze voorziening vaak gaat gebruiken.

Ook dit keer wens ik u veel leesplezier.