Deze driedaagse conferentie, georganiseerd door de University of California te Los Angeles, had als onderliggend motto sharing ofwel delen. Met presentaties door een aantal bekende onderzoekers en clinici werden onderwerpen als gehechtheid, neurobiologie, omgevingsfactoren, lichamelijke ervaringen en therapeutische relaties bij elkaar gebracht. Naast heel concrete therapievoorbeelden hoorden we ook lezingen vanuit een zuivere wetenschappelijke benadering en soms zelfs betogen met bevlogen statements, die de betekenis van gehechtheid en de maatschappelijke implicaties daarvan met elkaar in verbinding brachten.
De kwaliteit van de presentaties was in onze ogen wisselend. Soms verwachtten we boeiende verhalen, maar bleek de presentatie saai - ondanks de interessante inhoud - en was het lastig de aandacht vast te houden. Gelukkig kon in een ruim voorziene boekenstand de stof dan vaak in boekvorm aangeschaft worden. Daarnaast waren er bijdragen die imposant en zeer informatief waren. Al met al gaf de nadruk van de meeste bijdragen op interpersoonlijke psychologie en neurobiologie het geheel van de conferentie een bijzonder cachet: iedere spreker probeerde een eigen, voor ons vaak vernieuwende, visie te geven op het begrip relatie.
Het congres werd geopend door Diane Ackerman, een schrijver/dichter die op verhelderende en boeiende wijze vertelde over de neurobiologische consequenties van het CVA van haar man, een bekend schrijver. Deze had onder andere afasie gekregen en was slechts gedeeltelijk hersteld. Ze beschreef de impact hiervan op hun relatie.
Het was een verhaal over liefde en de plasticiteit van het brein. Ze hielp haar man op een bijzondere en betrokken wijze zijn brein te oefenen, om zo de afasie te verminderen. Hiervan deed zij in haar lezing op een bewogen manier verslag. Ze kon goed overbrengen hoe de toewijding vanuit hun gehechtheidsrelatie hierbij een heel belangrijke rol speelde.
Harville Hendrix en Helen Hunt brachten het interpersoonlijke paradigma aan de orde, namelijk dat de mens niet in zijn eentje kan bestaan. Het functioneren van onze soort is volstrekt afhankelijk van het in contact zijn met de ander(en). Ons brein en onze gehele neurobiologie zijn daarop gericht. John Gottman volgde met een bijdrage waarbij het wetenschappelijk bewijs centraal stond. Hij verzamelde gedurende dertig jaar data over (dis)functionerende echtpaarrelaties. Hij wordt gezien als een grootheid op het gebied van het aantonen van de effectiviteit van PRT. Als oud-mathematicus drukte hij de bewegingen in relaties in formules en cijfers uit. Dat gaf een verfrissende benadering en leidde uiteindelijk tot de beschrijving van de ontwikkeling van disfunctionerende echtpaarrelaties in een helder en bewezen schema van veertien stappen. Vanuit zijn jarenlange observaties was (ook) hij tot de conclusie gekomen dat vertrouwen in feite op elk niveau van het samenleven of de samenleving centraal staat.
Hierna volgde Daniel J. Siegel, die een interview leidde met dichter, zangeres en songwriter Alanis Morissette. Een groot gedeelte van het congres werd gedragen door Siegel, die al jaren onderzoek doet op het gebied van gehechtheid en interpersoonlijke neurobiologie. Hij draagt dit op allerlei wijzen en in allerlei gremia uit, gebruikmakend van verschillende wetenschappelijke gezichtspunten, om veilige gehechtheid en gehechtheidsrelaties te bevorderen. In de meest wezenlijke zin ziet hij de relatie als het delen van energie en informatiestromen. Een tamelijk abstracte formulering, die hij met neurobiologische inzichten trachtte te onderbouwen. Het brein als belichaamd mechanisme van energie en informatiestromen: hij betoogde, dat wat we de mind noemen, zowel lichamelijk als relationeel is. Het is volgens Siegel regulatoir van karakter, waarbij op functioneel niveau verbinding van geïntegreerde gebieden wordt nagestreefd. In het live-interview trachtte hij Alanis Morissette te verleiden om vanuit haar werk hierbij aan te sluiten.
Allan Schore gaf een presentatie die opviel door de veelheid aan en opsomming van (wetenschappelijke) feiten. Hij heeft veel onderzoek gedaan naar opvoedingssituaties, in het bijzonder de moeder-kinddiade. Hij onderzocht de samenhang van gehechtheid en affectregulatie binnen deze diade en de betekenis ervan voor de verdere ontwikkeling van het kind. Hij gaf een bloemlezing van zijn wetenschappelijke werk tot nu toe, waarbij steeds weer het eminente belang van de vroegkinderlijke hechting, c.q. veiligheid naar voren werd gebracht. Het voorlezen van de conclusies op zijn dia’s en de veelheid van gegevens maakte het volgen van zijn presentatie soms wat lastig. Hij kon de gevolgtrekkingen over de potentieel nadelige effecten van kinderopvang helaas niet alle even overtuigend onderbouwen.
James Coan is een wetenschapper die op veel hedendaagse congressen rondom gehechtheid te horen is. Hij is de man van de social baseline theory. Pat Ogden volgde als clinicus, met een voordracht over de door haar ontwikkelde sensorimotor psychotherapy. Zij demonstreerde aan de hand van een video van een therapie het gebruik van een aantal basale lichaamsbewegingen, bekend vanuit de psychomotore ontwikkelingstheorie (yielding, pull, push, reach en grasp). Zij illustreerde het gebruik ervan, zowel om te begrijpen wat er bij de patiënt gebeurt, als ook hoe je het als interventie kunt toepassen.
Stephen Porges hield een mooi verhaal waarin hij helder duidelijk maakte dat zowel bij mensen als bij dieren veilig contact vooral ook verloopt via oogcontact. Hij gaf een leuke illustratie middels een opname van een ijsbeer en een hond die tot spel kwamen nadat eerst intensief oogcontact had plaatsgevonden. Het lichaam is in aanleg gericht op het maken van contact en op verbinden, waarbij oogcontact centraal staat. Er moet eerst veiligheid zijn voor (verdieping van) een relatie mogelijk is en leren kan plaatsvinden, aldus Porges.
Edward Tronick is de man van het bekende still face-onderzoek. Hij liet diverse voorbeelden zien van het effect van afwijzende moeders op kinderen. In elke interactie tussen mensen zitten mismatches (70%). Als dat gevolgd wordt door herstel, hoeft dit geen nadelige gevolgen te hebben. Echter, als dit uitblijft, kunnen de effecten op de psychologische ontwikkeling van het kind ernstig zijn. Hij besprak het begrip betekenis geven (meaning making) binnen de moeder-kindrelatie. Meaning making is nodig om de wereld te bevatten. Hiervoor heb je interactie met anderen nodig.
Ook Arietta Slade benadrukte in haar lezing het belang van herstel (repair) binnen de moeder-kinddiade. Relationele stress vroeg in het leven heeft enorme consequenties voor hersenfuncties en derhalve ook voor (geestelijke) gezondheid op langere termijn. Moeders in stress hebben vaak te weinig of geen zicht op en ruimte voor de subjectieve ervaring van hun baby’s. Er is weinig mogelijkheid tot het gebruik van taal in de communicatie met een baby. Bij de behandeling voor deze moeder-kinddiade focust zij derhalve op een verbetering van de reflectieve functie (‘Pay attention to what the baby tries to say’).
Les Greenberg hield een presentatie over emotion focused therapy. Hij demonstreerde de door hem ontwikkelde therapie, niet te verwarren met de emotionally focused therapy (EFT) van Sue Johnson. Hij toonde een vignet van een individuele therapiesessie, die echter meer cognitief georiënteerd leek. Dit was enigszins verwarrend, zeker gezien onze eigen ervaringen met (het doen van) EFT. Iain McGilschrist had vervolgens veel te vertellen in (te) weinig tijd, maar zijn verhaal over taken en functies van linker- en rechterhersenhelft en de interactie daartussen was erg interessant.
Siegel vatte het belang van het congres uiteindelijk mooi samen, waarbij de aandacht weer verschoof naar attachment, in het bijzonder het interpersoonlijke (afstemmen) en reguleren. In zijn slotbeschouwing maakte hij vanuit biologische, sociaalpsychologische en interpersoonlijke oriëntatie helder dat er geen contact tussen mensen kan zijn als er niet op een rijpe manier wordt afgestemd. Dat geldt zowel voor de relatie tussen moeder en kind, tussen volwassenen, als binnen de therapeut-patiëntrelatie: ‘Als er niet wordt afgestemd, sta je alleen, neemt de angst toe, kun je je niet ontwikkelen, kun je niet meer leren en staat uiteindelijk het leven stil.’
