Het eerste boek dat ik kocht over ADHD bij volwassenen was Aandacht. Een kopzorg? Een gids voor volwassenen met concentratieproblemen/ADHD/ADD (Nadeau, 1999). Dat boek verbaasde me. Het is geschreven als zelfhulpgids. De inhoud is goed, maar de indeling en lay-out van het boek zijn zo onoverzichtelijk, dat ik na al die jaren nog steeds moeite heb erin te vinden wat ik zoek. Dat boek is uit 1999, de periode dat geleidelijk duidelijk werd dat ADHD niet alleen bij kinderen voorkomt, maar dat een substantieel deel van die kinderen er ook als volwassene last van blijft houden.We zijn nu ruim tien jaar verder. Bij hulpverleners is ondertussen wel bekend dat ADHD ook na de kindertijd kan blijven bestaan. Er zijn gespecialiseerde poliklinieken, waar mensen zich kunnen laten testen en behandelen voor hun klachten. Voor veel hulpverleners is duidelijk dat ADHD moet worden behandeld met een combinatie van medicatie, psycho-educatie en (psycho)therapie.

De laatste jaren is het aantal boeken over ADHD bij volwassenen enorm toegenomen. Sommige daarvan zijn bruikbaar als behandelprotocol voor hulpverleners, andere zijn bedoeld als zelfhulpboek. Zelfhulpboeken kunnen in een samenhangende behandeling een prima vorm van psycho-educatie zijn. Maar er zijn wel wat haken en ogen. Een van de kenmerken van ADHD is immers dat mensen snel afhaken, vooral als ze iets saai vinden. Sommige zelfhulpboeken zijn van dusdanige omvang, dat ze niet meteen uitnodigen tot lezen. Er valt over ADHD echter ook veel uit te leggen en dat vraagt wel een boek van enige omvang. Er is dus een spanningsveld tussen enerzijds beknopt informatie geven om de lezer niet kwijt te raken en anderzijds uitgebreide informatie geven en het risico lopen dat de lezer ergens afhaakt.

In dat spanningsveld kiezen de schrijvers van Leven met ADHD voor de beknopte vorm. Ze beschrijven helder en overzichtelijk in zes hoofdstukken wat ADHD inhoudt, wat de oorzaken, het beloop en de behandelingsmogelijkheden ervan zijn, wat de invloed van ADHD op de omgeving is en ze geven tips hoe mensen zelf meer structuur in hun leven kunnen aanbrengen. Het sterke punt van dit boek is dat de schrijvers in staat zijn om dingen kort en eenvoudig uit te leggen. Tegelijkertijd is dat ook de zwakte van het boek. Als comfortabel leven met ADHD zo eenvoudig was als dit boek lijkt voor te stellen, was dit boek niet nodig. Dat wordt het meest duidelijk in het hoofdstuk waarin tips worden gegeven over hoe mensen zelf hun leven beter kunnen organiseren. Het belangrijkste probleem van mensen met ADHD is niet dat ze geen structuur kunnen bedenken om grip te krijgen op hun situatie. Het belangrijkste probleem is dat ze die structuur niet kunnen vasthouden. De tips die in dit boek staan, hebben voornamelijk betrekking op het bedenken van een structuur.

Een voorbeeld: lees eens per week je post, zodat rekeningen niet blijven liggen. Orden je post in ordners met tabbladen. Sommige mensen zullen baat hebben bij dit soort adviezen. Ze raken echter niet de kern van het probleem. Dat is: hoe zorg ik dat ik mij niet alleen in de eerste weken aan mijn goede voornemen houd, maar ook in weken daarna. Dat probleem met het volhouden van een gedragsverandering, komt onvoldoende aan de orde. Langdurige gedragsverandering is moeilijk te bereiken. Het vraagt consequente training en beloning. Daarvoor is vaak langdurige begeleiding nodig van een coach. Gelukkig schrijven de auteurs in het hoofdstuk over behandeling dat een goede behandeling van ADHD vaak uit meer onderdelen bestaat, zoals medicatie en coaching of cognitieve therapie.

Leven met ADHD is een boek dat vooral uitnodigt om meer over het onderwerp te gaan lezen. Mensen die ADHD hebben, zullen er veel in herkennen. Het kan een uitstekende basis voor psycho-educatie in een coachingstraject zijn. Het is ook bedoeld voor hulpverleners, aldus de tekst op de achterflap. Voor deze groep schiet het mijns inziens echter tekort door de beknoptheid.

De schrijvers van Volwassen ADHD kiezen voor de uitgebreide vorm. Het boek doet een beetje Amerikaans aan, door de manier waarop de lezer wordt aangesproken. In vijf stappen - laat een diagnose stellen, leer je ADHD begrijpen, verander je brein, verander je leven en verander je situatie - komen gelijksoortige onderwerpen aan bod als in het veel beknoptere Leven met ADHD. Elke stap is onderverdeeld in een aantal kleinere stappen. Hoewel de onderwerpen die aan de orde komen vergelijkbaar zijn met de onderwerpen die in Leven met ADHD worden behandeld, is de insteek van de auteurs wel heel anders. Dat wordt het meest duidelijk bij de beschrijving van stap 3. Die heet heel optimistisch ‘Verander je brein’. Dat suggereert een voor bijna honderd procent biologische behandeling. Die suggestie maken de auteurs waar. Stap 3 uit hun programma gaat bijna uitsluitend over medicatie: over het nut en de noodzaak ervan en over de verschillende vormen die beschikbaar zijn.

In slechts anderhalve alinea komt de mogelijk toegevoegde waarde van therapeuten en coaches aan de orde. Eerder in het boek, bij stap 2, schrijven de auteurs: ‘Vermijd gesprekstherapie of inzichtgevende therapie, psychoanalyse of wekelijkse groepstherapie die is gericht op klagen over je problemen.’ Dat lijkt me ook buiten omgaan met ADHD een verstandig advies. Maar het is natuurlijk een karikatuur van wat er gebeurt in gesprekken tussen een psycholoog en iemand met ADHD. Het lijkt er, door de enorme nadruk op medicatie en de karikaturale beschrijving van gesprekken met een psycholoog, helaas op alsof de auteurs de medicamenteuze en de psychologische behandeling van ADHD tegen elkaar uitspelen.

De geboden tips zijn niet slecht. Door gericht te vragen in welke situaties een probleem het meest frequent voorkomt, wordt eerst de situatie geconcretiseerd. Daarna volgt een strategie die relatief eenvoudig is om een gedragspatroon te doorbreken. Zo wordt bij het doorbreken van impulsiviteit genoemd dat het belangrijk is even een paar seconden pauze te nemen. Door het zo klein te maken - een paar seconden - wordt de oplossing haalbaar. Door concreet te benoemen wat iemand moet doen - in- en uitademen, ‘Hm, daar moet ik even over denken’ zeggen, een paar tellen je hand voor je mond houden - wordt ook heel duidelijk wat het gedrag is dat daarbij hoort. Dit soort praktische tips kunnen gedrag doorbreken. Het is het soort tips dat in coaching en begeleidingsgroepen voor volwassenen met ADHD wordt ingeoefend. Het boek is dus prima bruikbaar als ondersteuning bij een groep of bij een individuele begeleiding van iemand met ADHD. Tegelijkertijd spoort het boek mensen niet heel erg aan om iemand voor een dergelijk traject te zoeken.

Beide boeken zijn bedoeld als zelfhulpboeken. Waar ze in tekortschieten, is het inoefenen van gedragsveranderingen. Mensen met ADHD zijn in hun leven al zo vaak geconfronteerd met de teleurstelling van weer een mislukte poging orde in de chaos te scheppen, dat ze niet of nauwelijks meer gemotiveerd zijn een volgende poging te wagen. En als ze het al proberen, zijn ze vaak geneigd bij de eerste de beste tegenslag te denken: zie je wel? Die gedachte wordt in beide boeken onvoldoende uitgedaagd. Daarom kunnen ze nooit een therapeutisch traject naast de medicamenteuze behandeling vervangen. Maar dat is ook niet de bedoeling van de auteurs, in elk geval niet van de auteurs van Leven met ADHD. Deze boeken kunnen uitstekend een rol vervullen als psycho-educatie in een samenhangende multidimensionele behandeling van ADHD bij volwassenen. De korte inleiding die Leven met ADHD biedt, is aantrekkelijk voor een korter begeleidingstraject. Het uitgebreidere Volwassen ADHD kan prima worden ingezet als bron bij een langere behandeling. In een dergelijk traject zullen beide boeken hun waarde bewijzen.

Literatuur