Cliënt X meldt zich aan bij psychotherapeut Y omdat zij problemen heeft met machtsverhoudingen en beter voor zichzelf wil leren opkomen. In de anderhalf jaar psychotherapie die volgt op deze aanmelding, komt daar als onderwerp bij: hoe om te gaan met (meerdere) ingrijpende verliessituaties in haar leven. Enkele maanden na het einde van de behandeling dient X een klacht in bij een Regionaal Tuchtcollege. Dit tuchtcollege behandelt de klacht negen maanden nadat deze is ingediend.

Een behandeling beginnen zonder overeenstemming over het behandelplan, waarin onder andere de diagnose, het behandeldoel en de duur en wijze van behandelen is opgenomen, is in strijd met de Wet op Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO; zie Legemaate, Dute, Kastelein, Raas & Van Veen, 2010, pp. 741-748).

Het verweer van de psychotherapeut luidt dat zij de cliënt zorgvuldig en correct heeft behandeld. Zij herkent zich niet in de bejegeningsklachten en stelt dat de tweede-generatieproblematiek wel degelijk speelde en dat zij zich terdege voor de cliënt heeft ingespannen. De psychotherapeut zegt zich uiteindelijk genoodzaakt te hebben gevoeld de behandeling te staken toen de vertrouwensband niet meer bleek te bestaan. Zij zegt dit uitvoerig met de cliënt te hebben besproken.

Tijdens de zitting komt naar voren dat cliënt de psychotherapeut verwijt dat zij niet wilde ingaan op haar hulpvraag, maar bleef doorgaan op de niet door klaagster herkende diagnose. Cliënt heeft veelvuldig aangegeven het niet eens te zijn met de gestelde diagnose, maar dit duidde de psychotherapeut bij voortduring als afweer. Naar het oordeel van het Regionaal Tuchtcollege kon deze benadering geen positief effect hebben omdat zij geen onderdeel uitmaakte van een behandelplan – dat hier immers geheel ontbrak – en gebaseerd was op een diagnose waarmee klaagster zich niet kon verenigen. Cliënt heeft aangetoond dat zij dit laatste stelselmatig heeft aangegeven. Het Regionaal Tuchtcollege stelt dat het weinig zin heeft om voort te bouwen op een diagnose die bij een cliënt niet ‘aanslaat’. Dit heeft immers tot gevolg dat er niet therapeutisch wordt behandeld. Het College constateert dat er in deze zaak daardoor een strijdrelatie is ontstaan.

Opmerkelijk in deze zaak is dat het Regionaal Tuchtcollege zich niet alleen uitspreekt over de onjuistheid van het verloop van de psychotherapie, maar tevens een alternatief voorschrijft: het College is van mening dat deze cliënt in deze situatie steunende therapie nodig had.¹ De keuze van psychoanalytische (openleggende) therapie is in dit geval niet juist geweest. Het College is dan ook van oordeel dat de psychotherapeut in dit alles is tekortgeschoten en acht op grond van het voorgaande dat het eerste en tweede onderdeel van de klacht gegrond zijn. Met betrekking tot het derde verwijt, abrupte en eenzijdige beëindiging van de behandeling, stelt het Regionaal Tuchtcollege dat het slechts in uitzonderlijke gevallen is toegestaan de behandeling eenzijdig te verbreken. De Beroepscode voor psychotherapeuten (2007, pp. 16-17) noemt een aantal ‘gewichtige redenen’. Onenigheid over de diagnose is géén gewichtige reden: het College stelt dat een psychotherapeut vanuit zijn beroep om moet kunnen gaan met een verschil van mening tussen psychotherapeut en cliënt over de diagnose. Als de psychotherapeut de behandeling beëindigt, dient hij, zoals is aangegeven in de Beroepscode voor psychotherapeuten, zorg te dragen voor een adequate doorverwijzing.² Een verwijzing naar Centrum 40-45, die door de psychotherapeut is geopperd, wordt niet als adequaat gezien, omdat het geschilpunt over de aard van de diagnose dan overeind blijft. Op grond van deze overwegingen acht het Regionaal Tuchtcollege ook het derde klachtonderdeel gegrond. Mede gelet op het feit dat de psychotherapeut ter zitting geen enkele blijk gaf haar eigen handelen ter discussie te stellen of blijk gaf van inzicht in haar eigen handelen, heeft het Regionaal Tuchtcollege als sanctie een berisping uitgesproken.

De psychotherapeut was het niet eens met de uitspraak van het Regionaal Tuchtcollege en heeft gebruikgemaakt van de mogelijkheid van hoger beroep. Zij verzocht het Centraal Tuchtcollege het oordeel van het Regionaal Tuchtcollege, dat de klacht op alle onderdelen gegrond is, te vernietigen en de klacht als ongegrond af te wijzen. Ten behoeve van het hoger beroep heeft de psychotherapeut een psychiater-psychotherapeut (psychoanalyticus) gevraagd op basis van het dossier een deskundigenrapportage op te stellen, waarin onder meer een oordeel wordt gegeven over de gestelde diagnose en de gegeven therapie. Deze deskundige heeft de cliënt niet gezien. Volgens de ‘Profielschets psychiater’ mag een psychiater geen uitspraken doen over een patiënt die hij zelf niet heeft onderzocht, zo stelde ter zitting de raadsvouw van de cliënt. Zij citeerde daarbij de psychiater-psychotherapeut die op verzoek van de cliënt een deskundigenrapportage heeft opgesteld. Laatstgenoemde deskundige heeft de cliënt overigens wel onderzocht en komt tot geheel andere conclusies over de diagnose en gewenste behandelwijze.

De psychotherapeut had het behandelplan met de cliënt moeten bespreken. De bespreking ervan en de instemming van de cliënt (of het ontbreken daarvan) had zij in het dossier moeten vastleggen. Het Centraal Tuchtcollege stelt, evenals het Regionaal Tuchtcollege, vast dat het behandelplan ontbrak. Zonder instemming met het behandelplan had de behandeling niet begonnen mogen worden. Aan tussentijdse evaluaties van dit behandelplan, waarbij gekeken wordt of de aard en wijze van behandeling moet worden bijgesteld, heeft het in deze behandeling eveneens ontbroken.

Door de psychotherapeut is aangevoerd dat de op 1 maart 2006 gedane aanvraag aan de Pensioen en Uitkeringsraad (PUR) als behandelplan kan worden aangemerkt. Deze aanvraag, aldus de psychotherapeut, is immers uitgebreid met klaagster besproken en uit de ondertekening blijkt de instemming van de cliënt. Het Centraal Tuchtcollege is het niet eens met deze redenering van de psychotherapeut. Aangegeven wordt dat de PUR-aanvraag kan worden gezien als een uitvloeisel van een behandelplan, maar het behandelplan op geen enkele wijze kan vervangen. De cliënt geeft op haar beurt ter zitting te kennen dat zij heeft ingestemd met de omschrijving van de diagnose in de PUR-aanvraag om op deze manier buiten de AWBZ en DBC’s te blijven en mogelijke schending van haar privacy en door psychotherapeut geschetste consequenties te voorkomen, zoals problemen bij het afsluiten van een hypotheek.

Het Centraal Tuchtcollege geeft aan het Regionaal Tuchtcollege te volgen in zijn oordeel dat de psychotherapeut met de gegeven therapie cliënt niet die zorg heeft geboden die deze nodig had en dat dit de psychotherapeut tuchtrechtelijk moet worden aangerekend. Tevens deelt het Centraal Tuchtcollege het oordeel van het Regionaal Tuchtcollege dat de behandelrelatie niet op de juiste wijze is beëindigd. Evenals het Regionaal Tuchtcollege stelt het Centraal Tuchtcollege dat alle onderdelen van de klacht gegrond zijn. Het Centraal Tuchtcollege legt echter een minder zware maatregel op dan het Regionaal Tuchtcollege: een waarschuwing. De reden voor deze lichtere sanctie wordt niet gemotiveerd.³

Literatuur