Ondanks de gelijke of zelfs hogere prevalentie van psychiatrische stoornissen in verschillende etnische groepen (Sterman, 2007b; Zwirs, 2006) blijken allochtonen minder vaak in GGZ-instellingen behandeld te worden dan autochtonen (May, 2001; Dieperink, Van Dijk & De Vries, 2007). Deze discrepantie is deels te verklaren door ondersignalering van de kant van de patiënt. In westerse culturen bestaan andere verklaringen van en perspectieven op ziekte en gezondheid dan in niet-westerse culturen (Borra, 2002). Daarnaast speelt schaamte voor psychische klachten een rol. Psychische klachten worden vaak eerst opgevangen in het traditioneel sterke familieverband, omdat hulp vragen voor dergelijke klachten weinig geaccepteerd is (Van Bekkum, Van den Ende, Heeze & Hijmans van den Berg, 1996).

Maar ook de hulpverlener kent signaleringsproblemen. Deze kunnen worden veroorzaakt doordat niet-westerse allochtonen hun klachten anders presenteren dan autochtonen. Hulpverleners en verwijzers hebben mogelijk nog onvoldoende kennis van klachtenpatronen en ziektegedrag van niet-westerse allochtone patiënten (Dieperink en anderen, 2007). Dit levert ook in de testdiagnostiek problemen op. Op psychische-klachtenlijsten, zoals de Symptom checklist-90 (hierna: SCL-90), worden bij niet-westerse allochtone patiënten vaak op alle schalen hoge scores gevonden. Dit ongedifferentieerde patroon duidt mogelijk op een cry for help, waarmee de patiënt grote lijdensdruk en dringende behoefte aan hulp toont (Verboom, 2002). Eerder onderzoek heeft laten zien dat sterk verhoogde scores op de SCL-90 vaak aanleiding zijn om patiënten niet te verwijzen naar verder indicatieonderzoek voor psychoanalytische behandelingen (Daniëls, 2004).

Behalve psychische klachten als angsten en slaapproblemen komen in het diagnostische proces ook problemen in de interactie met anderen aan de orde. Interpersoonlijke problemen en identiteitsproblemen zijn vaak voorkomende gebieden van disfunctioneren en zij spelen een belangrijke rol in de keuze voor bepaalde therapeutische interventies. Bovendien bepaalt het interpersoonlijke functioneren in belangrijke mate de kwaliteit van de therapeutische relatie en de uitkomst van het therapieproces (Horowitz, Rosenberg, Baer, Ureno & Villasenor, 1988). Er is echter nog maar weinig bekend over interculturele testdiagnostiek van interpersoonlijke problematiek. Gegeven de collectivistische aard van niet-westerse culturen, waarin autonomie, zelfafgrenzing en separatie minder vanzelfsprekend zijn dan in westerse culturen (Gomperts, 2005), is het aannemelijk dat zich interpersoonlijke problemen voordoen.

In ons artikel wordt het klachtenprofiel van niet-westerse allochtone patiënten op een psychische-klachtenlijst en een interpersoonlijke vragenlijst onderzocht en vergeleken met dat van een autochtone onderzoeksgroep. Verwacht wordt dat scores op een psychische-klachtenlijst (SCL-90-R) op alle schalen hoger zijn dan die van autochtone patiënten, terwijl scores op een interpersoonlijke vragenlijst (IIP-64) op alle schalen lager zijn dan die van autochtone patiënten. Deze verwachting komt voort uit onderzoek waaruit blijkt dat er in niet-westerse culturen sterkere sociale angstgevoelens spelen dan in westerse culturen. Gevoelens van eer en waardigheid hangen, meer dan in westerse culturen, samen met waardering vanuit de sociale omgeving (Buitelaar & Yildirim, 2006). Bovendien kunnen loyaliteit aan de eigen groep en een zekere geslotenheid tegenover buitenstaanders bestaan als culturele gedragscode (Sterman, 2007a). Ontkenning van interpersoonlijke problematiek, veroorzaakt door bovengenoemde aspecten, zou worden weerspiegeld in ongedifferentieerd lage scores.

Dit onderzoek richtte zich op het klachtenprofiel van niet-westerse allochtone patiënten op een symptoomgerichte en een interpersoonlijke vragenlijst. Verwacht werd dat de scores van niet-westerse allochtone patiënten op een psychische-klachtenlijst (SCL-90) op alle schalen verhoogd zouden zijn ten opzichte van de scores van autochtone patiënten, terwijl de scores op een interpersoonlijke vragenlijst (IIP) op alle schalen verlaagd zouden zijn ten opzichte van de scores van autochtone patiënten.

De resultaten bevestigen de verwachting dat niet-westerse allochtone patiënten op de SCL-90 op alle schalen hogere scores lieten zien dan autochtone patiënten. In de inleiding werd het fenomeen van ongedifferentieerd hoge scores geïnterpreteerd als een cry for help. Ook in onze data is deze schreeuw om hulp terug te zien. Als we aannemen dat psychische klachten bij niet-westerse allochtone patiënten vaak eerst in eigen kring worden opgevangen, lijkt een dergelijke noodkreet verklaarbaar. Wanneer uiteindelijk professionele hulp wordt gezocht, is de lijdensdruk opgelopen tot ‘zeer hoog’.

Wat betreft de scores van niet-westerse allochtone patiënten op de interpersoonlijke vragenlijst IIP wordt onze verwachting niet bevestigd. Zij blijken niet op alle schalen lager te scoren. Op basis van onze resultaten is er geen reden om aan te nemen dat het interpersoonlijke klachtenniveau van niet-westerse allochtone patiënten veel verschilt van dat van autochtone patiënten. Mogelijke verklaring is dat herkomst en identiteit van een patiënt niet per se samenvallen wat betreft ziektebeleving, -verklaring en -gedrag. Naast een mogelijke discrepantie tussen allochtone herkomst en de eigen identiteit spelen factoren als opleidingsniveau, levensbeschouwing en participatie in de Nederlandse samenleving een belangrijke rol in opvattingen over gezondheid en ziekte (Van Dijk, 2007). Het gegeven dat de niet-westerse allochtone patiëntengroep relatief jong en hoog opgeleid is en in hoge mate participeert in het arbeidsproces, kan verklaren waarom de scores in deze groep niet afwijken van de scores binnen de autochtone groep. De bestudeerde allochtone patiëntengroep die zich bij het NPI aanmeldde, is wellicht in die zin niet representatief voor allochtonen met psychische klachten in Nederland. Het gaat om allochtonen die blijkens opleiding en arbeidsparticipatie relatief goed geïntegreerd zijn in de Nederlandse samenleving en cultuur. Ontkenning van interpersoonlijke problematiek door culturele oorzaken komt waarschijnlijk minder voor dan bij allochtonen in het algemeen.

Maar er is ook een andere verklaring denkbaar voor de hoge scores voor interpersoonlijke problematiek. Het is mogelijk dat allochtone patiënten op het gebied van interpersoonlijke problemen evenzeer een ‘schreeuw om hulp’ geven als op het gebied van klachten en symptomen. Uit eerder onderzoek is gebleken dat de autochtone vergelijkingsgroep relatief hoog scoort op de IIP-64 in vergelijking met reguliere GGZ-patiënten (Berghout & Zevalkink, 2007). We hadden verwacht dat de allochtone groep interpersoonlijke problemen zou ontkennen of in elk geval lager zou scoren dan de groep autochtone patiënten die zich voor psychoanalytische behandeling aanmeldden, maar dit is niet het geval. Er blijkt geen differentiatie te zijn in de hoogte van de interpersoonlijke problematiek. De intercorrelaties laten wel zien dat in de groep allochtone patiënten hoge scores op de SCL-90-R-subschalen eerder gerelateerd zijn aan hoge scores op de verticale as van de IIP-64, die gaan over problemen rond macht, zoals dominantie. Mogelijk dat de schreeuw om hulp vanuit een interpersoonlijk perspectief vooral betrekking heeft op het leren omgaan met het lidmaatschap van een minderheidsgroepering.

In het huidige onderzoek vonden we tot onze verrassing op de schaal Overmatig accommoderend dat niet-westerse allochtone patiënten een lagere score lieten zien dan autochtone patiënten. De verlaagde score op de subschaal Overmatig accommoderend is extra opvallend gezien het grote aantal vrouwen in de niet-westerse allochtone patiëntengroep. Normeringsonderzoek met de IIP-64 heeft aangetoond dat vrouwen hoger scoren op subschalen uit het vriendelijk-submissieve kwadrant, te weten: Onderworpen opstellend, Zelfopofferend en Overmatig accommoderend (Zevalkink, Katzko, Berghout & Riksen-Walraven, in voorbereiding) dan mannen. Hoge scores op de subschaal Overmatig accommoderend duiden op problemen om anderen duidelijk te maken waar de eigen grenzen liggen en op problemen met ‘nee’ zeggen. De lage score van niet-westerse allochtone patiënten op deze subschaal is mogelijk verklaarbaar door een ontkenning van begrenzingsproblematiek. In niet-westerse culturen zijn autonomie en individuatie immers minder vanzelfsprekend dan in westerse culturen; van het individu wordt vaker aanpassing verwacht aan de belangen van de groep. Overigens zijn veronderstellingen over systemische disfuncties vaak verweven met westerse normen en idealen (Sterman, 2007a).

De resultaten van dit onderzoek laten zien dat er verschillen bestaan tussen het klachtenprofiel van niet-westerse allochtone patiënten op een symptoomgerichte en een interpersoonlijke vragenlijst. Het klachtenprofiel van niet-westerse allochtone patiënten op een psychische-klachtenlijst blijkt ongedifferentieerd hoog te zijn in vergelijking met het klachtenprofiel van autochtone patiënten. Het interpersoonlijke klachtenprofiel van niet-westerse allochtone patiënten verschilt daarentegen slechts op één schaal van het klachtenprofiel van de autochtone patiëntenpopulatie binnen het NPI. De testdiagnostiek van interpersoonlijke problematiek lijkt op basis van deze gegevens minder door culturele factoren te worden bemoeilijkt dan in de inleiding werd verondersteld. Onderzoek binnen GGZ-instellingen met minder selecte patiëntengroepen moet uitwijzen in hoeverre de gevonden resultaten generaliseerbaar zijn. Voor de psychoanalytische indicatiestelling wordt binnen het NPI inmiddels rekening gehouden met deze gegevens en zijn er sindsdien relatief meer allochtone patiënten doorgestroomd naar verder indicatieonderzoek. Het lijkt erop dat ook in de bredere ambulante GGZ allochtone patiënten met zowel hoge scores op algemene klachten en symptomen als hoge scores op interpersoonlijke problematiek vaker een inzichtgevende behandeling kan worden aangeboden dan nu de praktijk lijkt te zijn (Dieperink en anderen, 2007; Horowitz, Rosenberg & Bartholomew, 1993).