Hanneke Bot

Evolutionair bezien is een persoonlijkheidsstoornis geen stoornis, maar een adaptatie aan een onveilig vroegkinderlijk milieu. In een onveilig milieu is de kans op overleven groter als men waakzaam is en anderen niet te gemakkelijk vertrouwt. Dit wantrouwen is dus eigenlijk een kracht en geen zwakte en daarom ook heel moeilijk te veranderen. De expliciete inspanning van de therapeut om de wereld te zien vanuit het standpunt van een patiënt is een belangrijke manier om het vertrouwen te herstellen. Een warme, authentieke en empathische houding is daarvoor van groot belang. Deze biedt uiteindelijk mogelijkheden om het vertrouwen in de sociale wereld als leeromgeving (epistemisch vertrouwen) te herstellen en erodeert het wantrouwen. Het is dus niet wát patiënten leren dat het meeste betekenis heeft, maar hóe zij het leren: het potentieel van de therapeutische relatie om de capaciteit om te leren van sociale situaties weer tot leven te wekken. De verandering wordt vervolgens vooral bewerkstelligd door wat daarna buiten de therapie weer geleerd kan worden, in de eigen sociale omgeving van de patiënt. De therapie zal dus meer succesvol zijn naarmate de omgeving van de patiënt meer goedaardig is en interventies zoveel mogelijk plaatsvinden in de context van positief betrokken familie en naasten. Door het concreet zichtbare karakter van sociaalpsychiatrische interventies bieden zij een unieke kans om de (goede) intenties van de therapeut te illustreren en daarmee het (epistemisch) vertrouwen te doen groeien. Een werkwijze volgens F‑ACT PS voegt op deze wijze iets tastbaars en waardevols toe, wat psychotherapie alleen niet kan bieden.

Bas Schuurmans, Suzanna Feddes

Deze studie maakt gebruik van het hermeneutisch single-case efficacy design (hsced) om de effecten te onderzoeken van een geïntegreerde, inzichtgevende behandeling bij een Dutchbat-III-veteraan met ptss en agressieregulatieproblematiek, nadat eerdere traumabehandeling onvoldoende klachtreductie liet zien. Doel van de studie is het exploreren en identificeren van belangrijke aspecten van het therapieproces en andere gerelateerde factoren die tot verandering leiden. In het bijzonder is gekeken of het begrip moreel trauma tijdens de behandeling meerwaarde heeft. Op basis van diverse kwantitatieve en kwalitatieve uitkomstmaten mag worden geconcludeerd dat de client een betekenisvolle positieve ontwikkeling heeft laten zien gedurende het therapieproces.

Mindfulness is het doelbewust aandacht geven aan de ervaring in het hier en nu en dat zonder te oordelen. De Engelse term ‘mindfulness’ krijgen we niet goed vertaald, wellicht omdat hij zowel de inhoud weergeeft (volledig bewust aanwezig zijn in het hier en nu) als met een bepaalde houding en sfeer geassocieerd is (niet-oordelend en met mildheid verkennen en accepteren van de ervaring).

Nel Draijer, Nelleke Nicolai
In een langdurige psychotherapie van een vroeg getraumatiseerde patiënt kent de overdracht en tegenoverdracht vele voetangels en klemmen. Patiënten kunnen behandelaars onder grote emotionele druk zetten. Behandelaars van hun kant kunnen vanuit hun eigen achtergrond geneigd zijn tot overschrijding van professionele grenzen. Ongereflecteerd kan dit samenspel leiden tot collusies waardoor de psychotherapie vastloopt en patiënten niet verbeteren, maar hun geschiedenis ongereflecteerd herhalen. De behandelaar kan goed willen maken wat patiënten in zijn/haar jeugd aan aandacht en ‘gezien worden’ tekort was gekomen. Zowel de objectrelatietheorie als de gehechtheidstheorie zijn bruikbaar om te analyseren wat er mis kan gaan in de therapeutische relatie met vroeg getraumatiseerde patiënten. Wij baseren dit artikel op literatuuronderzoek en op de klinische praktijk van psychodynamische supervisie en intervisie.

Peter Hoekenga, Peter ten Klooster, Gerben Westerhof
Er zijn aanwijzingen dat klinische schematherapie effectief is bij cliënten met een ernstige persoonlijkheidsstoornis. Om de werkzaamheid van deze multimodale interventie beter te begrijpen, is in dit onderzoek cliënten gevraagd naar hun perspectief op hun behandeling. Door middel van de Q-sort-methode hebben 38 deelnemers na hun behandeling 54 kaartjes met mogelijke werkzame elementen gerangschikt naar belang. De deelnemers bleken het in aanzienlijke mate met elkaar eens te zijn. Ze waardeerden vooral dat ze hebben leren praten over hun gedachten en gevoelens, en dat ze zich bewust werden van hun gedrag. Ze waardeerden praktische therapietaken het laagst. Bij differentiatie bleken er drie groepen met inhoudelijk enigszins verschillende meningen: een groep die vooral inzicht en verwerking belangrijk vond, een groep die aangaf meer te hebben geprofiteerd van de verbinding met medecliënten, en een groep die de individuele ondersteuning het belangrijkst vond. Deze resultaten zijn voor het grootste deel een ondersteuning voor de huidige behandelopzet. Verbeterpunten liggen volgens de deelnemers vooral op het gebied van de zin van de praktische activiteiten, de regels die gehanteerd worden, en de beschikbaarheid van de staf.

Piet Verhagen
Mede onder invloed van de positieve psychologie (‘niet klacht, maar kracht’) en de vraag van gebruikers van geestelijke gezondheidzorg zijn religie, spiritualiteit en zingeving toch weer terug op de agenda van behandeling, psychotherapie en herstel. Doel is aandacht te vragen voor de plaats en betekenis van religie, spiritualiteit en zingeving in psychotherapie. Door middel van een narratief overzicht van recente ontwikkelingen, zoals de bijdrage van de positieve psychologie en psychotherapie, en uitkomsten van onderzoek en daarop gebaseerde aanbevelingen wordt de lezer uitgenodigd tot reflectie. Er is steeds meer onderzoek waaruit blijkt dat religie, spiritualiteit en zingeving gerelateerd kunnen zijn aan bevordering van de therapeutisch relatie en waardevolle uitkomsten van de psychotherapeutische behandeling. Religie, spiritualiteit en zingeving zijn weliswaar nooit weggeweest, maar toch weer terug. De toepassing van beschikbare kennis en onderzoeksresultaten vraagt om aandacht en eigen uitwerking in de Nederlandse context.

Nel Draijer, Kirsten Hauber, Sjoerd Colijn
Dit artikel beschrijft kort de recente geschiedenis van de beroepsvorming en positionering van de psychotherapeut in Nederland en de problemen die deze met zich meebrachten. Wat uitgebreider komt de route aan de orde die bewandeld is door de Nederlandse Vereniging voor Psychotherapie (nvp) en andere betrokkenen om verandering aan te brengen in het ‘psychologische beroepsgebouw’. Dit traject is nog niet afgerond; eind 2018 deden zich belangwekkende ontwikkelingen voor. Het artikel sluit af met het schetsen van de positie die de beroepsvereniging van psychotherapeuten, de nvp, hierin inneemt.

In dit artikel houden wij een pleidooi voor het belang van multidimensionele multi-traitdiagnostiek voor de praktijk van de psychotherapie. We beargumenteren dat de state of the artin het klinisch-psychologische denken haaks staat op de huidige politieke en beleidsontwikkelingen, waarin marktwerking en kostenbeheersing de agenda bepalen. In de huidige praktijk van de psychodiagnostiek komt de rol van classificatiesystemen als DSM IV steeds meer ter discussie te staan, zeker waar het gaat om de diagnostiek van persoonlijkheidspathologie. Toch staat classificatie centraal in de huidige beleidsmatige en financiële visie op de geestelijke gezondheidszorg, blijkens de invoering van de vanuit de somatische zorg afkomstige systematiek van de zogenoemde diagnose-behandelingcombinatie. Wij bepleiten een heroverweging van deze systematiek en een grotere rol voor de multidimensionele diagnostiek hierin.