Onze natuurlijke omgeving is in acuut gevaar! Het besef dat het slecht daarmee gaat, dat dat grote invloed heeft op alle aspecten van ons leven en leidt tot wereldomvattende klimaatveranderingen, is de afgelopen vijftig jaar met horten en stoten bij ons allen ingedaald. Dit besef is niet altijd welkom en wordt soms als een ongenode gast de deur gewezen; desondanks is de ontwikkeling onloochenbaar. Wanneer wij in deze tijd stilstaan bij het perspectief voor onze natuurlijke omgeving fronsen we ons voorhoofd en worden we somber, ondergetekenden tenminste.
In dit nummer van het Tijdschrift wordt ‘de natuur om ons heen’ vanuit een ander perspectief bekeken en in een vrolijker gekleurde schijnwerper gezet. De auteurs in dit nummer keren niet langer, zoals velen, de rug ernaartoe in zakelijke en soms steriele spreekkamers, integendeel, ze gaan naar buiten, met open oog en oor. Onder het label ‘de groene ggz’ worden op veel plaatsen in ons taalgebied de mogelijkheden en kansen voor de ggz en dus voor psychotherapie, met aandacht bekeken. De groene ggz bevindt zich nog in de kinderschoenen, of beter passend: het is nog maar een kiemplantje. Wetenschappelijk onderzoek is schaars; hypothesen, laat staan conclusies kunnen nauwelijks gestoeld worden op een draagvlak van brede evidence. Desalniettemin bestaan er diverse groene initiatieven, is in Nederland ‘de Groene GGZ’ opgericht (waarover later meer), raken therapeuten nieuwsgierig en gaan met cliënten eropuit in de natuur.
Een van de voorbeelden is Mondriaan, de werkgever van ondergetekende Maud Schaepkens. Mondriaan is als een van de zogenoemde ‘Groene Voorlopers’ verbonden aan ‘de Groene GGZ’, een initiatief van Nature For Health en Instituut voor natuureducatie en duurzaamheid. Samen met ketenpartners wordt er gebouwd aan een groene beweging in de mentale gezondheidszorg. De vijf pijlers van ‘de Groene GGZ’ zijn: bevordering van biodiversiteit; meer natuur in de behandelingen; vitale medewerkers; integratie met de buurt; en het delen van ervaringen en expertise. De 23 Groene Voorlopers hebben samen meer dan 30.000 medewerkers, behandelen meer dan 300.000 cliënten, hebben gezamenlijk toegang tot een gebied ter grootte van meer dan één tot anderhalf nationaal park, en blijven zich (door)ontwikkelen op gebied van de groene ggz. Een van de groene pilots binnen Mondriaan komt aan bod in de Forumbijdrage ‘Forensische zorg gaat voor groen’. Binnen een van de teams waar Maud werkzaam is, wordt bewegen in het groen ingezet als interventie voor cliënten op de wachtlijst; er wordt wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de effectiviteit daarvan. In dit nummer treft u naast dit voorbeeld uiteenlopende andere groene initiatieven aan.
Dat we ons pas aan het begin van een ontwikkeling bevinden is goed te zien in dit themanummer. Het is gevuld met geen drie maar twee artikelen en met maar liefst drie binnen het thema passende opiniërende Forumbijdragen. Het is ook te zien aan de worsteling in alle bijdragen met de te gebruiken terminologie en de definitie daarvan: hebben we het over ‘buiten’, over ‘in de natuur’ over ‘in het groen’; wat verstaan we daaronder, wat hoort daar dan wel of niet bij, en de hamvraag: welk aspect van de behandeling ‘buiten’ wordt verondersteld effect(en) te bewerkstelligen?
Daphne Meuwesse, Irina Poleacov en Christel Westgeest nemen ons in het eerste artikel mee naar enerzijds de bevindingen naar aanleiding van Meuwesses promotieonderzoek, en anderzijds naar hun ervaringen met werken in het groen. Wanneer de mentale gezondheid meer onder druk staat en er sprake is van bijvoorbeeld depressieve klachten, blijken de effecten van de natuur sterker te zijn. De laatste twee auteurs van dit artikel genieten op dit onderwerp in Nederland bekendheid, mede dankzij ‘De Buitenpsychologen’ (waar in de natuur met cliënten gewerkt wordt). De natuur helpt cliënten dichterbij hun binnenwereld te komen en het helpt verandering te faciliteren. Het groen en alle attributen die ter plekke voorhanden zijn, bieden uiteenlopende mogelijkheden om therapeutisch met de cliënt mee aan de slag te gaan. Het artikel biedt dan ook, naast wetenschappelijke resultaten en vele voorbeelden uit de praktijk, diverse handvatten om er zelf met je cliënt op uit te gaan.
Jolanda Maas is een van Nederlands bekendste onderzoekers op het gebied van de groene ggz. In haar artikel doet zij verslag van haar meest recente onderzoek, waarbij het effect van eenmalige therapiesessies binnen versus buiten werd vergeleken. De studenten die deelnamen aan de sessies, rapporteerden na afloop minder mentale gezondheidsproblemen en meer zelfeffectiviteit. Hoewel de effecten vergelijkbaar waren in de verschillende omgevingen, werden er enkele voordelen ervaren aan de natuurlijke omgeving. Deze voordelen kunnen zowel therapeuten als cliënten in de toekomst wellicht juist over de drempel helpen om vaker de buitenlucht op te zoeken, want over het gezondheidsaspect van zowel de natuur als beweging zijn alle auteurs het eens: die wordt in de huidige ggz nog onvoldoende benut.
In de eerste forumbijdrage haalt Floortje Smeets eerst recente onderzoeksresultaten op het gebied van de groene ggz aan, waarna ze ons meeneemt naar twee praktijkvoorbeelden. Het ene voorbeeld betreft een groepsinterventie gericht op gedragsverandering bij verslavingsproblematiek, waarbij cliënten ervaren op een soort ‘speurtocht’ te gaan in de buitenlucht. Het andere praktijkvoorbeeld betreft een individuele therapie van een cliënte met somberheidsklachten, die binnenskamers start maar na enkele sessies buiten verder gaat. De voorbeelden van het gebruik van de natuur, specifieke materialen en metaforen, kunnen de lezer inspireren.
In de tweede forumbijdrage vragen Anouchka Krol en Maud Schaepkens zich af wat maakt dat het credo ‘bewegen is gezond’ bij iedereen wel bekend is, maar kennelijk niet overtuigend genoeg lijkt te zijn om ernaar te handelen. Runningtherapie biedt mogelijkheden om met cliënten naar buiten te gaan en te bewegen, en ook daarover vragen de auteurs zich af wat maakt dat het nog maar weinig wordt ingezet ik de praktijk. Krol deelt als runningtherapeute ervaringsverhalen en de auteurs staan stil bij wat er nodig lijkt te zijn om állemaal meer te gaan bewegen. Zelf gaan zij alvast regelmatig met cliënten naar buiten, goed voorbeeld doet tenslotte goed volgen…
Mignon Tekelenburg en Annemiek Melssen vragen zich af of buiten behandelen slechts een hype is, of dat het zowel therapeut als cliënt iets kan opleveren. Binnen de ambulante forensische zorg waar beiden werken, werd gestart met een pilot buiten behandelen. De auteurs lichten de opzet van de pilot toe, evenals eerste bevindingen die zij polsten onder collega’s. In hun overwegingen staan ze stil bij zowel voor- als nadelen van werken in het groen, en bij wat het werken in de buitenlucht kan bijdragen aan therapieën voor cliënten.
De laatste forumbijdrage sluit een discussie gevoerd over meerdere nummers af: Giorgio Mauro en Renske Blom schreven een reactie op de kritiek van Alleman (2023) op hun artikel over psychedelica-ondersteunde psychotherapie. Een interessante discussie op zoek naar de nuance, lees vooral zelf!
In dit nummer vindt u twee bij het thema passende boekbesprekingen. In de eerste doet Jenny Stolte verslag van Tuinieren voor de geest, waarin Stuart-Smith beschrijft hoe de natuur en de psyche op elkaar inwerken. In het boek komen diverse dichters, auteurs, historici, psychoanalytici, psychiaters en wetenschappers aan het woord. Dat zorgt voor een breed overzicht van de impact van tuinieren, natuur en groen op ons welzijn, vanuit verschillende perspectieven en in heel verschillende contexten.
In de tweede boekbespreking doet Maud Schaepkens verslag van Green mental health. De redactie van dit boek, Maas, Visscher en Westen, gaat in op zowel de geschiedenis van als de theorie achter groene ggz. Verhalen van verschillende pioniers die op een soepele manier het ‘groene’ en het ‘witte’ domein integreren worden in het boek gepresenteerd. Tot slot worden de lezer mogelijkheden aangereikt om bij te dragen aan vergroening van de ggz.
De laatste bijdrage is een congresverslag. Hafida Saghraoui doet verslag van het Nederlandse schematherapiecongres, waar deelnemers netwerkten en leerzame workshops volgden, en waar er tevens aandacht was voor nieuwe ontwikkelingen zoals uitbreiding van de basisbehoeften binnen de schematherapie, en nieuwe definities van het concept ‘copingmechanisme’. Zoals Saghraoui vermoedt, zal de toekomst uitwijzen in hoeverre de nieuwe benaderingen daadwerkelijk van toegevoegde waarde zijn in onze dagelijkse praktijk.
Zo geldt dit ook voor alle hier besproken groene initiatieven. Wie zaait, zal oogsten …
Literatuur
Alleman, J. (2023). Een reactie op ‘Psychedelica en psychedelica-ondersteunde psychotherapie’ (Mauro & Blom, 2023). Tijdschr Psychother, 49, 457-460.
Maud Schaepkens is als psychotherapeut en systeemtherapeut werkzaam bij het Topklinisch centrum Transitiepsychiatrie en bij de K&J poli van Mondriaan te Heerlen. Daarnaast is zij docent bij RINO Zuid en redactielid bij dit tijdschrift.
Sjoerd Colijn is psychotherapeut en klinisch psycholoog, hoofdopleider Psychotherapeut bij de stichtingen BoPP West- en Midden-Nederland. Hij is hoofdredacteur van dit tijdschrift.
Jaargang 2024, uitgave 1
