Letty van der Geest (2022). Het leven is niet veel soeps. Hilversum: Lifetimeprint, 308 p., € 22,99

Dorine Abbink

Met alle zorgen om de dreigende teloorgang van de waarde van de therapeutische relatie, zoals momenteel veel aandacht krijgt in de media, onder andere dankzij de prominente psychiaters Jim van Os en Dirk de Wachter, is dit een mooi voorbeeld in boekvorm van wat een goede therapeutische relatie is, door de ogen van de belangrijkste partij, namelijk de cliënt. Ook wordt duidelijk wat deze relatie voor de cliënt betekent.

Jarenlang loopt auteur Letty van der Geest met de zinnetjes van psychiater Veltman in haar hoofd. De zinnetjes steunen haar bij alle dagelijkse beslommeringen en zorgen. Vele therapieën gingen eraan vooraf, maar geen enkele had haar voldoende geholpen.

Het werd een boek waarin Van Der Geest haar kwetsbare ervaringen en haar gesprekken met psychiater Veltman open en met veel humor beschrijft. De zinnen van Veltman gaven haar houvast en vertrouwen. Ook nu, jaren later nog. Maar wat ook heel duidelijk wordt door de verhalen en de zinnen, is de waarde van een goede therapeutische relatie. Een therapeutische relatie beslaat meer dan de tegenwoordig zo populaire protocollen en zorgprogramma’s. De oprechte nieuwsgierigheid en betrokkenheid van psychiater Veltman, die met liefde en relativering de cliënt terzijde staat, zorgen voor de werkzaamheid van therapie. Hij neemt de tijd die nodig is voor haar, dertien jaar lang. Een van de meest onderscheidende werkzame factoren binnen de psychotherapeutische relatie is de tijd die genomen wordt om aandacht te geven aan dat wat iemand zich niet bewust is, en om andere perspectieven te onderzoeken. Dit is wat Van Der Geest in heel begrijpelijke taal zo mooi verwoordt met zinnetjes als: “U bent bang om te leven” en “U weet niet alles beter”. Confronterend en liefdevol tegelijk. En wat Veltman haar ook gaf: vertrouwen en hoop. “U leert het wel, u bent er slim en moedig genoeg voor”.

Uit het werk van onder andere Yalom (2010) en Hafkenscheid (2021) weten we hoe belangrijk de therapeutische relatie is en dat deze tegenwoordig vaak onder (tijds)druk komt te staan door eisen van zorgverzekeraars en overheid. Dit boek is een warm pleidooi voor het behouden van aandacht, betrokkenheid, compassie en menselijkheid in therapie. Tegelijkertijd vormt het een steunbetuiging aan alle cliënten die psychotherapie nodig hebben en anderen die het in het dagelijks leven zo vaak zwaar hebben. Je realiseren dat het leven vaak een zware klus is, ‘niet veel soeps’, is een geruststellende gedachte. Een boek dat door prominenten als de eerdergenoemde Van Os en De Wachter ook warm aanbevolen wordt en opgenomen zou mogen worden in de basisliteratuur in de opleiding. Een aanrader, zo niet een must, voor zowel therapeuten als cliënten!

Literatuur

Hafkenscheid, A. (2021). De therapeutische relatie (2e druk). Meppel: Boom Uitgevers.

Yalom, I. (2010). Therapie als geschenk. Amsterdam: Balans Uitgeverij.

Sara Kroos (2022). Rood is ja. Amsterdam: Ambo|Anthos, 264 p., € 22,99

Hanneke Bot

In behandeling voor ernstige psychische klachten na seksueel misbruik in haar jeugd, wordt Sara Kroos opgenomen in een ggz-instelling en wordt daar vervolgens door haar therapeut opnieuw misbruikt. De gevolgen voor Kroos zijn verschrikkelijk – maar niemand die het ziet of die een verband legt. Alsof dat allemaal niet erg genoeg is, blijken collega’s van de therapeut in kwestie op de hoogte van de ontstane ‘relatie’, maar beoordelen deze met uitspraken als “ze passen zo goed bij elkaar”, ze lijken het als een positieve ontwikkeling in de behandeling te zien. Professionele normen lijken op geen enkele manier hun handelen en oordelen te beïnvloeden. De brochure van de Inspectie (Het mag niet, het mag nooit; Seksueel grensoverschrijdend gedrag in de gezondheidszorg, 2016) lijkt er ongelezen in de la te liggen. Wanneer het uiteindelijk tot een proces komt, constateert Kroos verbijsterd dat zíj moet uitleggen aan de ggz-instelling en haar therapeut waarom de Inspectie tot een dergelijke normstelling is gekomen (en dus: waarom dit nooit had mogen gebeuren).

In reacties die ik zoal hoor en lees van collega-therapeuten hoor ik afschuw en verbijstering, maar ook opluchting dat de betreffende therapeut geen big-registratie had. Maar laten we ons als wel-big-geregistreerden niet te snel op de borst kloppen. Gevoelens van overdracht en tegenoverdracht kunnen bijzonder sterk zijn, en ook goed opgeleide, ervaren en big-geregistreerde therapeuten blijken geheel uit de bocht te kunnen vliegen. Lees dit boek: het is goed geschreven, het is openhartig en eerlijk, het is schokkend en een waarschuwing.

Stutz (2022). Documentaire op Netflix

Maud Schaepkens

Jonah Hill voelde zich erg geholpen door zijn therapeut Phil Stutz (psychiater) en daarom wilde hij een film maken over de manier waarop Stutz therapie geeft. Want wat voor hem werkt, helpt vast ook anderen, is zijn idee.

Wat begint als een soort interview over de manier van werken van Stutz, wordt gaandeweg een steeds intiemer gesprek. Hill probeert de documentaire in het begin nog hardnekkig enkel over zijn therapeut te laten gaan. Hij laat zien op welke wijze de therapeut zich onderscheidt van anderen, door zijn cliënten ‘tools’ mee te geven in de vorm van dingen die ze echt ‘moeten’ doen, uitgetekend op kleine kaartjes.

Maar na een jaar filmen komt de maker erachter dat het onmogelijk is om de film alleen over de therapeut te laten gaan. Als Hill zijn onzekerheden over het maken van de film deelt met Stutz, komt er ruimte voor zijn perfectionisme en gaat het ook over hun (therapeutische) relatie. Het zorgt voor verdieping in de film.

Voor zowel therapeuten als mensen die geïnteresseerd zijn in alles wat met (psycho)therapie te maken heeft, is het leerzaam om te zien welke tekeningetjes Stutz zijn cliënten zoal meegeeft. De voorbeelden zijn sprekend, zoals het werken met de levenskracht, uitgebeeld in drie lagen: de onderste laag betreft je relatie met je lichaam, de middelste je relatie met andere mensen, en de bovenste laag gaat over je relatie met jezelf. Volgens Stutz is het werken met je levenskracht van fundamenteel belang, daarom laat hij zijn cliënten er vrijwel altijd mee beginnen.

Ook het veroordelende deel dat in ieder van ons leeft, komt aan bod. Stutz noemt het ‘deel X’, het kan ons tegenwerken, maar het helpt ons ook om verder te komen in het leven. Als je leert omgaan met drie zaken die altijd deel uit blijven maken van het leven – pijn, onzekerheid en onaf werk – dan kom je aldus Stutz een heel eind. 

In deze leerzame documentaire zet Stutz belangrijke basisprincipes uiteen die het leven draaglijker, prettiger en mooier maken. Het is geen rocket science, wel is het heel mooi, kwetsbaar en inspirerend. En op sommige momenten doet het zelfs bijna aan als een therapiesessie voor de kijker. 

De rubriek Signalementen is bedoeld voor korte recensies van boeken die het denken over het vak verdiepen of de praktijk verder helpen, maar die niet direct behoren tot de psychotherapeutische vakliteratuur. Het kan ook gaan om boeken die belangrijk kunnen zijn voor onze patiënten. Ze mogen schuren langs de randen van het vak of vanuit een ander perspectief een vernieuwende kijk op het vak geven. We roepen u hierbij op om een bijdrage te leveren. Las u recent een boek dat u inspireerde of dat u aanzette om anders naar het vak te kijken? Of dat u geschikt leek voor een patiënt?

Laat het ons weten in een kort signalement (200-400 woorden).

E-mail n tijdschrift@psychotherapie.nl