Marie-José van Hoof

Dit themanummer over ‘Psychotherapie en het lichaam, de dans en de danser’ is tot stand gekomen dankzij heel veel suggesties en een selectie van bijdragen van collega’s. Toen de redactie het voornemen om dit themanummer te maken kenbaar maakte via LinkedIn, een primeur voor het Tijdschrift, waren de reacties en het enthousiasme over het onderwerp overweldigend. Een schot in de roos! Kennelijk houdt het lichaam velen die psychotherapie geven bezig. Opvallend, want gaat psychotherapie niet over het beïnvloeden van de geest?

De laatste jaren wordt steeds duidelijker dat de strikte scheiding van lichaam en geest, die in allerlei instituties, classificaties, vergoedingen en betekenisverlening gehanteerd wordt, geen weerspiegeling van de werkelijkheid is, en daarmee niet goed te handhaven. Het lichaam speelt een rol in de psyche enerzijds en anderzijds drukt het lichaam uit wat er in de psyche omgaat. Lichamelijke processen geven psychische symptomen en andersom. Parallel daaraan kan de psyche de beleving van het lichaam veranderen, sturen, er wel of niet uitdrukking aan geven, ermee in beweging komen en emoties reguleren. Ook kunnen lichamen samen letterlijk in beweging komen als in een dans, en mensen figuurlijk in beweging zetten, non-verbaal, bijvoorbeeld door een gezichtsuitdrukking, een gebaar, een zucht.

Waar mensen gezamenlijk overtuigd zijn van eenzelfde idee of streven naar eenzelfde doel zal hen dit acties doen ondernemen en letterlijk in beweging zetten om vorm te geven aan dat doel of idee. Dat is weer handig waar we veranderprocessen door middel van psychotherapie, in een gezin, familie of relatie in gang willen zetten ten behoeve van elk individu afzonderlijk. Waar één mens die verandering niet kan bewerkstelligen, kunnen meer mensen dat vanuit elk hun eigen perspectief wél. Op die manier is het mogelijk gezamenlijk iets te bereiken dat afzonderlijk niet mogelijk is, een emergent verschijnsel (zie ook Tijdschrift voor Psychotherapie 2022, nr. 6).

Waar Freud de psychiatrie handen en voeten gaf door middel van psychotherapie heeft er in de loop van de tijd binnen een deel van de psychiatrie een verschuiving plaatsgevonden naar biologische psychiatrie: farmacotherapie, ect, rtms en wat dies meer zij. Zonder afbreuk te willen doen aan deze laatste verworvenheden lijkt het wel zaak de effectiviteit van psychotherapie onder de aandacht te blijven brengen en ook psychotherapeutische technieken te hanteren bij het uitvoeren van wat slechts en ten onrechte ‘lichaamsgerichte’ handelingen lijken.

Als we ervan uitgaan dat lichaam en geest een permanente dans met elkaar uitvoeren, lijkt het zaak onze klinische praktijk hiernaar in te richten en ons gezamenlijk klinisch-wetenschappelijk onderzoek hier ook op te richten. Van individu naar systeem, van afzonderlijke specialisten voor lichaam en geest naar geïntegreerde diagnostiek en behandeling in gezamenlijkheid vanuit een overkoepelend behandelplan. Danst u mee?

Ter inspiratie staan de volgende artikelen op het menu.

Judith Godschalk en Frieda Aelen bijten de spits af met een casusbeschrijving van een succesvolle behandeling dankzij emdr met aanraking door de partner. Hier spelen lichaam en psyche in meervoud en gezamenlijkheid een rol. De dans is geopend.

Vervolgens biedt Ellen Lommers in een artikel over Katathym Imaginatieve Psychotherapie en Begeleiding (kipb) een inkijkje in hoe imaginaties het lichaam kunnen geleiden naar een geestesgesteldheid die het leven aangenamer maakt, en de dans door het leven luchtiger maakt.

Daarna weten Annemieke Bakker en Cornelia Versteeg de aandacht voor lichaamstaal te vangen als cruciale factor in Affectfobietherapie. De expressie van het lichaam bepaalt wat voor dans het is.

Monique Cuppen en Arnoud van Buuren sluiten de rij van artikelen in dit themanummer met een blik vanuit de pessotherapie op werken met het lichaam in de psychotherapie. Een mogelijke choreografie.

Birgit de Cnodder schrijft een column die verder ingaat op de relatie tussen lichaam en geest tijdens de dans. En Petra Heijnsbroek levert een forumbijdrage die prikkelt om open te blijven staan voor wat zich voordoet in en aan het lichaam in de interactie tussen degene die hulp zoekt en de behandelaar in de psychotherapie, tussen danser en dans. Hoe voltrekt de dans zich?

De veelbesproken polyvagaaltheorie krijgt aandacht in de boekbespreking door Annika van den Nieuwendijk van het boek De polyvagaaltheorie in therapie, het ritme van regulatie van de hand van Deb Dana . Hoe speelt de tiende hersenzenuw een rol in de aansturing van het lichaam, en daarmee van de geest? Hoe fungeert het als snelweg tussen ‘het tweede brein’ (de darmen) en het eerste brein, onze hersenen? Een interne dans. Gerke Verthriest weet De procestheorie van somatisch ziek-zijn. Geneeskunde en psychotherapie van Frans Depestele helder voor het voetlicht te krijgen. Wat heeft ziek-zijn voor effect op de beleving van de psyche? Wat als de dans gedanst wordt door iemand die ziek is?

In de rubriek Gehoord geeft Gert-Jan Lind een mooi overzicht van de Dag van de Psychotherapie 2022, voor wie deze dag heeft moeten missen. Een gedanste dans die de moeite waard is nog even in de spotlights te worden gezet.

Laat het u smaken naar meer!