Hanneke Bot

Alweer een jaar voorbij. En wat voor jaar! Voor iedereen was het een jaar van afstand houden en aanpassen. In 2020 besteedden we al aandacht aan het fenomeen ‘behandelen op afstand’ met een voorpublicatie over de toepassing van psychotherapeutische behandeling via beeldbellen en het verslag van een online masterclass over dit thema. Dit nummer richt zich als vanouds op de pluriforme theorie en praktijk van de psychotherapie. Ondanks alles bleef de kopij bij de redactie namelijk binnenstromen en ontwikkelde de redactie zelf ook nog een nieuw initiatief. Dat laatste doet u wellicht de wenkbrauwen fronsen. Want begin 2020 kondigde ik ook al een nieuwtje aan: e-learning. En wat is daarvan terechtgekomen? Inderdaad is er in dat dossier enige vertraging geslopen. Maar het goede nieuws is dat het zeker doorgaat. Op dit moment is het ‘pakket 2020’ voor een groot deel klaar en geaccrediteerd en moet daar alleen nog een aantal modules aan worden toegevoegd. En het opbouwen van e-learningmodules, behorend bij artikelen die in 2021 worden gepubliceerd, is al begonnen. Gestaag lopen we de achterstand dus in.

Onze nieuwe initiatieven betreffen daarnaast de rubriek ‘signalementen’ die gelijk al dit nummer van start gaat. Meer hierover vindt u aan het eind van deze inleiding. Een derde initiatief is dat we vanaf dit nummer bij elk artikel de auteur(s) vragen om leerdoelen te formuleren: wat beoogt de auteur met dit artikel aan de lezer over te brengen? We verwachten dat dit de lezer bij het lezen (maar ook de auteur bij het schrijven) helpt om de heldere lijn in het achterhoofd te houden.

In dit eerste nummer van 2021 publiceren we drie artikelen die dicht bij de mens blijven. Geen statistische hoogstandjes, maar uitgebreide beschrijvingen van het therapieverloop bij een specifieke patiënt of het illustreren van theoretische noties met het eigen rouwproces van een van de auteurs. Het eerste artikel betreft de beschrijving van een Hermeneutisch Single-Case Efficacy Design (hsced) met als doel de effectiviteit van een aangepaste dgt-behandeling bij een jonge vrouw met een licht verstandelijke beperking en borderline-persoonlijkheidsproblematiek te bepalen. Het artikel is van de hand van Annemarie van Vonderen en sluit mooi aan bij een themanummer van afgelopen jaar (‘rom uit de kinderschoenen’, 2020 (5)). Het gaat er in dit onderzoek niet alleen om of deze behandeling effect heeft gehad, maar ook om wat de belangrijke aspecten van de therapie waren en naar de vraag of het effect aan de behandeling toe is te schrijven. Conclusie: er is verandering bij de cliënt opgetreden en deze verandering was het gevolg van therapie.

De twee volgende artikelen hebben beide de dood en rouw als thema. Arnout ter Haar en Geert Smid hebben een mooi verhaal geschreven waarin afwisselend Smid aspecten van de fenomenologische visie op de rouw van Thomas Fuchs bespreekt en Ter Haar beschrijft hoe dit zich in zijn rouw om zijn overleden echtgenoot manifesteerde. Deze aanpak verschilt van de veelal normatieve en daardoor vaak (ver)oordelende fasemodellen van rouw. Ze hopen dat behandelaars en naasten in deze uitvoerige beschrijving meer begrip en passende steun kunnen vinden voor mensen die een ingrijpend verlies te verwerken hebben. Aan dit artikel is een e-learningmodule gekoppeld.

Floortje Milla Aschermann en Quin van Dam beschrijven de dilemma’s en mogelijkheden wanneer je als behandelaar een patiënt bijstaat in de terminale fase van zijn leven. Ze beschrijven de psychotherapeutische interventies die erop gericht waren de patiënt en zijn gezin voor te bereiden op zijn naderende dood. Ze laten zien hoe de grenzen van de therapeutische relatie onder druk kwamen te staan door de hoogoplopende angst bij het gezin. Ook roept het naderend overlijden verwarrende tegenoverdrachtsgevoelens op bij de psychotherapeut waarvan bespreking in supervisie (of intervisie) onmisbaar is om ze te ontrafelen en om er therapeutisch gebruik van te kunnen maken.

In zijn column windt Peter Daansen zich flink op over een artikel in Trouw, met als kop ‘het niveau van veel behandelend psychologen is onverantwoord’. Het blijkt te gaan om een artikel naar aanleiding van het aanbieden van het rapport over de nieuwe beroepenstructuur in de psychologische zorg aan de minister van Volksgezondheid. De inhoud van dat rapport maakt hem wel weer blij. Maar dat vakgenoten zich zo denigrerend uitlieten over hardwerkende collega’s, daar werd hij woest over.

We besluiten dit nummer met verslagen van drie bijeenkomsten en een boekrecensie. Frits van Hest bezocht in augustus live het symposium Religie en Spiritualiteit. De les die hij uit dit symposium trekt, is dat hulpverleners zich moeten realiseren dat patiënten, meestal impliciet, ook behoefte hebben om met hun hulpverlener te communiceren over spirituele zaken in de breedste zin van het woord. Bij hulpverleners die zich op dit gebied openstellen, voelen patiënten meer tevredenheid en zijn de behandelresultaten doorgaans beter. Het symposium was ook online te volgen en dat leverde Van Hest een bijna bovennatuurlijke ervaring op – leest u vooral zelf.

Hans Giltaij doet verslag van het wetenschappelijk congres over affective neuroscience , een gecombineerd live- en livestreamgebeuren. De toenemende aandacht voor en kennis van de werking van het brein en de neuronale en hormonale processen die vanuit het brein worden aangestuurd, roept vragen op naar de betekenis van deze kennis voor de psychotherapeutische praktijk. Affective neuroscience wordt omschreven als ‘het interdisciplinaire vakgebied waar kennis van de neuronale mechanismes van emotie gecombineerd wordt met de psychologie van persoonlijkheid, emotie en stemming’. Na presentaties over dit thema, vertelden vertegenwoordigers van verschillende therapeutische richtingen hoe deze kennis in hun praktijk doorwerkt.

Joop de Jong en Marc Blom verslaan het tweejaarlijks congres van de International Society of Interpersonal Psychotherapy (isipt) van november 2019 in Boedapest: toen kon dat nog. ipt is een bekende en evidence based behandeling voor onder andere mensen met een depressieve stoornis en de auteurs vinden het jammer dat er niet meer gebruik van wordt gemaakt. Ze bezochten daarom onder andere de één dag durende train-de-trainerworkshop en luisterden met extra aandacht naar een lezing over een project van de National Health Service (vk) over de implementatie van ipt in dat land, en ze hoorden dat hier ook in China hard aan wordt gewerkt. Maar ook andere thema’s werden op het congres behandeld en voor u verslagen.

Tot slot in dit nummer de recensie van het boek Imaginaire rescripting (ir) van Van de Wijngaart door Anke Wingen. Ze is enthousiast over het boek en over de techniek van de ir. ir wordt daarin beschreven als een techniek die breed toepasbaar is, behulpzaam bij de behandeling van een veelheid aan symptomen en in te passen in verschillende behandelingen. Wingen is verrast door die brede mogelijkheden en daarbij geeft het boek de praktische aanpak die ze nodig heeft voor de praktijk. Ze kijkt uit naar verdere training hierover.

De rubriek ‘Signalementen’ is bedoeld voor korte recensies van boeken die lezenswaard zijn voor psychotherapeuten, die het denken over het vak verdiepen of de praktijk verder helpen, maar die niet direct behoren tot de psychotherapeutische vakliteratuur. Het kan ook gaan om boeken die belangrijk kunnen zijn voor onze patiënten. Ze mogen schuren langs de randen van het vak of vanuit een ander perspectief een vernieuwende kijk op het vak geven. Een aantal redactieleden geeft in dit nummer een aanzet. Maar daarna kunnen we niet zonder uw inbreng. We roepen u hierbij op om een bijdrage te leveren. Las u recentelijk een boek dat u inspireerde of dat u aanzette om anders naar het vak te kijken? Of dat u net geschikt leek voor een patiënt van u? Laat het ons weten met een kort signalement (200-400 woorden)!

Ina Leeuw signaleert Moeder van glas van Schlikker waarin de auteur met compassie en inleving beschrijft hoe het is om kind te zijn van een moeder met een bipolaire stoornis. Het boek is ook een aanklacht tegen de ggz met eindeloze vragenlijsten en van het kastje naar de muur gestuurd worden. Maud Schaepkens signaleert Lief & leed van Rober. Collega Rober geeft de patiënt een stem over wat deze beleeft tijdens de therapie en houdt de therapeut zo een spiegel voor. Sjoerd Colijn ten slotte signaleert The Archeology of Mind van Panksepp en Biven over affective neuroscience. Geen boek om ademloos van kaft tot kaft uit te lezen, maar wel een boek dat de lezer kennis bijbrengt over de neurobiologische basis van een veelheid aan psychische fenomenen. Steeds fascinerend, en soms met directe consequenties voor ons werk.

Al met al is het een vol en rijk nummer geworden, een goed begin van het nieuwe jaar!

In dit nummer is de rubriek Bijeenkomsten vervallen vanwege de onzekerheid over het doorgaan van geplande bijeenkomsten. Voor een overzicht van relevante bijeenkomsten kunt u de agenda raadplegen op tijdschriftvoorpsychotherapie.nl/agenda.