Ernst Bohlmeijer en Monique Hulsbergen (2013). Dit is jouw leven. Ervaar de effecten van de positieve psychologie . Amsterdam: Boom. 188 p., € 25,75

Het zelfhulpboek ‘Dit is jouw leven. Ervaar de effecten van de positieve psychologie’, geschreven door Ernst Bohlmeijer en Monique Hulsbergen, is de opvolger van het in 2009 verschenen ‘Voluit leven. Mindfulness of de kunst van het aanvaarden, nu als praktisch hulpboek’ van dezelfde auteurs. Bohlmeijer is sinds 2011 hoogleraar bij de vakgroep Psychologie, Gezondheid en Technologie van de faculteit Behavioural Management and Social Sciences van de Universiteit Twente. Hulsbergen is werkzaam als psycholoog en psychotherapeut in diverse functies. Beiden hebben sterke affiniteit met zowel Acceptance and Commitment Therapy als met positieve psychologie.

Het zelfhulpboek ‘Voluit leven’ heeft als kernelementen het aanvaarden dat psychisch of lichamelijk leed onlosmakelijk verbonden is met het leven, om dan vervolgens te ontdekken wat echt belangrijk is in het leven en van daaruit te handelen. Met ‘Dit is jouw leven’ wordt gepoogd om vanuit de positieve psychologie praktische en concrete handvatten te geven voor dat handelen.

In de inleiding wordt aangegeven dat het boek de lezer mogelijk kan leren de ‘levenskunst’ te verstaan. Dit houdt volgens de auteurs niet in dat je jezelf voortdurend zou moeten verbeteren. Integendeel, levenskunst houdt in dat je jezelf laat zijn wie je bent en bepaalde patronen leert los te laten, in plaats van jezelf allerlei (extra) eisen op te leggen. De auteurs adviseren de lezer dan ook om het boek niet plichtsgetrouw van a tot z door te nemen en alle oefeningen systematisch door te werken, maar het accent te leggen op aansprekende hoofdstukken en oefeningen.

Het boek staat bol van wetenschappelijk onderbouwde wetenswaardigheden, oefeningen en praktijkvoorbeelden en is opgedeeld in acht hoofdstukken. Hoofstuk 1 (‘De hoogste tijd voor vreugde’) gaat over aandacht en waardering hebben voor plezierige emoties en ervaringen. Hoofdstuk 2 (‘Leef je talenten uit’) en hoofdstuk 3 (‘Vergeet jezelf’) gaan over het ontdekken, gebruiken en in het hier en nu ervaren van sterke kanten en kwaliteiten. Hoofdstuk 4 (‘De optimist verbeeldt zich heel wat’) gaat over optimisme en hoop, en hoe je middels het inbeelden van een krachtig positief toekomstbeeld persoonlijke doelen kunt bereiken. In hoofdstuk 5 (‘Geef jezelf een break’) worden oefeningen aangereikt om tot meer zelfcompassie en zelfwaardering te komen. Daarbij aansluitend verhaalt hoofdstuk 6 (‘Ik ben mezelf niet meer’) over posttraumatische groei, hoe je tijdens een traumatische gebeurtenis niet alleen schade kunt oplopen, maar met behulp van de oefeningen nieuwe betekenissen kunt ontdekken die een verrijking kunnen zijn.

Waar de eerste zes hoofdstukken vooral over het individu gaan, handelt hoofdstuk 7 (‘Je positieve leven delen’) over relaties. De waarde van positieve betekenisvolle relaties wordt hierin besproken en hoe duidelijke communicatie en actief luisteren kunnen helpen bij het ontwikkelen en verdiepen hiervan. Hoofdstuk 8 (‘Het zelf voorbij’) ten slotte gaat over zelftranscendentie en hoe je door belangeloos iets voor een ander te doen en met vriendelijkheid diepe bronnen van welbevinden en levensvreugde kunt aanboren.

Bijzondere vermelding verdient hoofdstuk 6, waarin specifiek aandacht wordt besteed aan het ontwikkelen van positieve coping ten opzichte van traumatische gebeurtenissen. Er kunnen bijvoorbeeld vragen gesteld worden als: wat kan ik hiervan leren? Hoe kan ik ermee omgaan? Is er iets positiefs wat ik toch uit deze ervaring kan meenemen en wat ik anders niet zou hebben geleerd? De antwoorden op deze vragen kunnen behulpzaam zijn bij het betekenis verlenen aan negatieve gebeurtenissen en het zich richten op een gezonde coping door middel van een welomschreven strategie.

In de nabeschouwing spreken de auteurs de hoop uit dat het boek de lezer heeft geholpen om tot een positieve verandering in de kwaliteit van leven te komen en dat de lezer meer tot bloei is gekomen. Dit tot bloei komen of floreren zien de auteurs niet als einddoel of eindpunt, maar als een levenshouding die je jezelf eigen kunt maken en die je vaker kunt praktiseren. Ze hopen dat het boek de lezer hiertoe heeft weten te inspireren.

De kern van ‘Dit is jouw leven’ gaat over levenskunst. Dit wordt gezien als een open, compassievolle en lerende houding naar het leven zelf. Hierbij probeer je niet buiten jezelf te veranderen wat niet veranderd kan worden, maar neem je in plaats daarvan een accepterende houding aan naar innerlijke gevoelens, gedachten en waarnemingen. Vanuit deze perceptie kunnen situaties in het leven vanuit een andere invalshoek worden bezien en wordt de persoonlijke effectiviteit beter aangesproken en benut. Het gevolg hiervan is dat je minder stress, machteloosheid en frustratie ervaart. De eigen kracht wordt gericht op datgene wat men wél kan beïnvloeden: het innerlijk in plaats van de buitenwereld.

Wanneer je de inzichten uit de positieve psychologie toepast, kun je tevens meer kwaliteit van leven ervaren en ingrijpende levensgebeurtenissen in een breder perspectief plaatsen. Daar waar vroeger religie een belangrijke functie innam bij het omgaan met moeilijke gebeurtenissen en verlies, is het in de moderne maatschappij een stuk lastiger geworden om betekenis te verlenen aan ingrijpende levensgebeurtenissen en deze in een perspectief te plaatsen, waardoor ze hanteerbaar worden. De welvaart is de laatste decennia dusdanig gestegen dat het leven soms wel maakbaar lijkt, totdat er bijvoorbeeld ziekte in ons leven komt of een dierbare wegvalt. In dit boek wordt vanuit een humanistisch perspectief beschreven hoe je, door aandacht te besteden aan de eigen houding, het existentiële aspect van het bestaan kunt vormgeven: je kunt leren van het leven, door te aanvaarden wat je overkomt.

Wat opvalt aan het boek is dat het wetenschappelijk goed onderbouwd is. Een mooi voorbeeld hiervan is het onderzoek naar de koppeling tussen verbindende communicatie bij teams in de geestelijke gezondheidszorg en de uiteindelijke effectiviteit van het team (in hoofdstuk 7). Bij de teams die de meeste verbindende communicatie toepasten, was ook de effectiviteit van de verleende hulp het grootst. Kort samengevat werd hun handelen het meest bepaald door innerlijke positiviteit, die bij elke hulpverlener was gevormd. Het denken en handelen van deze hulpverleners was congruent; daardoor was hun werk effectiever dan dat van andere hulpverleners die deze communicatiestijl niet toepasten.

In het boeddhisme geldt: zo binnen, zo buiten. Met andere woorden, hoe je denkt moet synchroon zijn met hoe je communiceert. Als je aandacht besteedt aan positief denken, veranderen je handelen en je communicatie mee en heeft het tevens een positieve invloed op de mensen om je heen.

Hoewel iedereen graag positief wil denken, is dat in de dagelijkse praktijk niet gemakkelijk. Bij het werken in de GGZ komt men vaak patiënten tegen met een grote lijdensdruk. Het kan dan lastig zijn om een positieve houding aan te nemen en te vertrouwen op de innerlijke (veer)kracht van de patiënt, en tevens te vertrouwen op het eigen kunnen.

Het voordeel van de praktische oefeningen in het boek is dat de technieken concreet toepasbaar gemaakt worden voor zowel cliënten als medewerkers in de GGZ, ook voor hen die geen ervaring hebben met positieve psychologie. Men kan zich stap voor stap de houding van levenskunst eigen maken. De lezer wordt door middel van actieve zelfreflectie gestimuleerd om de balans op te maken tussen oude denk- en gedragspatronen die innerlijk bepaald worden door angst, en de mogelijkheid om te kunnen kiezen voor positief denken en een krachtige levenshouding. Door deze zelfreflectie worden negatief denken en gedrag actief omgebogen naar een positieve instelling. Hierbij geldt: oefening baart kunst en hoe vaker men de opdrachten toepast, des te groter het effect ervan zal zijn op iemands houding en gedrag.

Voor hulpverleners is het boek (gecomprimeerd) goed inzetbaar bij interventies met psycho-educatie binnen de GGZ. Het sluit goed aan bij het concept herstelgericht werken en de oefeningen vormen een goede aanvulling op of een alternatief voor een meer klachtgerichte behandeling. Ongeacht de problematiek, kan het zinvol zijn om aandacht te besteden aan positieve psychologie, om de levenskwaliteit te verhogen en empowerment te vergroten. Het verdient wel aanbeveling om bij het toepassen van de oefeningen een zorgvuldige taxatie te maken van wat een cliënt aankan. Sommige hoofdstukken, zoals het deel over het omgaan met traumatische ervaringen, zullen voor een deel van de cliënten wellicht (nog) te confronterend zijn.

Hoewel ‘Dit is jouw leven’ zeker interessant is, vereisen de opdrachten behoorlijk wat basisvaardigheden van een cliënt. Ook wordt er veel vakjargon toegepast en worden er veel wetenschappelijke onderzoeken beschreven. Hierdoor zal een aantal cliënten moeite hebben om de essentie te begrijpen. Het is dan ook de vraag hoeveel cliënten het hele boek zelfstandig kunnen of willen doorwerken. Onze inschatting is dat het boek toch vooral door en in samenwerking met hulpverleners gelezen en gebruikt zal worden. Daarbij hoeft de persoon in kwestie geen ervaring te hebben met positieve psychologie.