Een themanummer – over de afstemmingsfase – als afsluiting van een voor dit tijdschrift bijzonder jaar 2016. Met ingang van deze jaargang heeft het blad een nieuwe omslag gekregen en is het voor alle NVP-leden digitaal beschikbaar. Dit nummer kent de derde primeur: e‑learning.
Artikelen in dit tijdschrift hebben meestal betrekking op wat zich binnen een psychotherapeutisch proces voltrekt: welke interventies aan te bieden, hoe de therapeutische relatie te hanteren, hoe specifieke thema’s een plaats te geven. De invalshoek hierbij is vaak het toepassen van een bepaald en zo goed mogelijk omschreven behandelingsmodel, al of niet specifiek gericht op een bepaalde diagnostische categorie hulpvragers. Artikelen kunnen hierbij zowel een meer theoretisch georiënteerde invalshoek hebben als een wetenschappelijk toetsende invalshoek. Het accent ligt daarbij vooral op al tot stand gekomen en zich voltrekkende psychotherapieën, of op het zoeken naar de meest kansrijke therapievorm voor goed omschreven patiëntgroepen.
Relatief weinig aandacht is er voor de fase voorafgaand aan de start van een psychotherapie. Hoe komen behandelaar en hulpvrager tot overeenstemmening en afstemming over het volgen van het intensieve traject, dat psychotherapie is? Hoe worden ze het eens over wat speelt en waarvoor hulp wordt gevraagd, en over de aangeboden aanpak? Welke specifieke deskundigheden heeft een behandelaar nodig om een werkbaar perspectief te ontwikkelen? Is dit bereiken van overeenstemming vooral afhankelijk van de hulpvraag, de motivatie en van bijvoorbeeld het mentaliserend vermogen van de hulpvrager, of juist ook van de vaardigheden van de hulpverlener?
Deze aan psychotherapie voorafgaande fase willen we de afstemmingsfase noemen, die meer inhoudt dan het stellen van de juiste diagnose en/of indicatie en het voeren van goede motiveringsgesprekken voor een op de diagnostische bevindingen toegesneden therapievorm.
Van belang binnen het afstemmingsproces is de erkenning van de mogelijke verschillen in ‘kijken naar’, de beschrijving van en betekenisverlening aan wat er speelt. Het streven hoeft niet te zijn dat de hulpvrager leert de ‘professionele bril’ op te zetten, evenmin dat de hulpverleners de eigen brillen afzetten om die te vervangen door de brillen van hulpvragers. In een uitwisseling wordt gezocht naar waar overeenstemming over bestaat of kan ontstaan, en of die overeenstemming voldoende is voor een aan elkaar toevertrouwen. Wij noemen dit het afstemmingsproces.
Door de diverse zienswijzen met elkaar te verbinden, kan een nieuw en gedeeld ‘verhaal’ ontstaan over wat speelt, hoe dat begrepen kan worden en hoe gezocht kan worden naar voldoende perspectief. Deze fase kan op verschillende manieren worden gedefinieerd: als adviesfase, besluitvormingsfase, afstemmingsfase, overeenstemmingfase, enzovoort. In ieder geval wordt met deze fase de stap bedoeld waarin het uiteindelijke behandelingsplan tot stand komt. Nogal arbitrair hebben we gekozen voor de term ‘afstemmingsfase’, in het besef dat afstemmen een wezenlijk aspect is van het volledige behandelproces. Goed afstemmen is cruciaal voor een succesvolle behandeling, zo leren praktijk en wetenschap.
In dit themanummer willen we juist alle aandacht leggen op deze fase in het gehele hulpverleningstraject. Wat kunt u als lezer verwachten? In het eerste artikel van de hand van Flip Jan van Oenen, Saskia van Deursen en Jurgen Cornelis staat de relationele stijl van de therapeut in de kennismakingsfase centraal. De auteurs geven aan dat het niet altijd passend is dat een therapeut zich presenteert als ‘deskundige’, maar juist zijn deskundigheid toont in relatiehantering; een van zijn kerncompetenties. Passend afstemmen vraagt reflectie over eigen handelen. De auteurs geven argumenten en handvatten om je als therapeut te bewegen binnen een spectrum van relationele stijlen.
Het volgende artikel, van Gerard Schippers, Ellis Baron, Mieke Zinn en Jannet De Jonge, heeft het begrip motivatie als invalshoek. Binnen een motiveringstraject is het van belang om enerzijds de juiste argumenten aan te dragen om de ander aan te zetten tot verandering en anderzijds om daartoe de juiste voorwaarden te scheppen, in relationele afstemming. Hoewel ze het niet zo expliciet schrijven, klinkt als onderliggende boodschap dat, als een hulpvrager zich ongemotiveerd toont, de hulpverlener niet dezelfde houding kan aannemen. Hij dient juist zelf gemotiveerd te zijn om de eigen deskundigheid in te zetten. De auteurs dragen de nodige hulpmiddelen aan.
De wet schrijft gedeelde besluitvorming binnen elke behandelingsrelatie voor. De consequentie hiervan voor de afstemming bij hulpverlening binnen de GGZ wordt verkend door George Westermann en Jac Maurer. Zij plaatsen hun betoog binnen de context van de huidige politiek en financiering, waarbij het accent op doctor knows best ligt: stel als hulpverlener vast wat er aan de hand is en pas de bewezen wetenschappelijke benadering toe. Zij bieden de lezer een model als hulpmiddel waarin de mogelijk ervaren spagaat wordt verzacht, tussen dat wat het vak en de wet verlangt en dat wat ‘de politiek’ verwacht. In het model staan enkele kernwoorden centraal: dialoog, gedeelde taal, overeenstemming en vertrouwen.
Gaan de artikelen binnen dit themanummer vooral over het hoe af te stemmen, in de Forum-bijdrage houdt Jan Olthof de lezer de vraag voor met wie je afstemt. Uitgaande van het besef ‘een psychische stoornis heb je niet alleen’ verkent Olthof het belang van afstemming met relevante betrokkenen van de hulpvrager. Hij geeft een verrassende inkijk in zijn narratieve visie op psychotherapeutische hulpverlening.
Verder vindt u twee boekbespreking in dit nummer, die het thema afstemming raken. Zelf bespreek ik het boek ‘Ziel van het vak’ (onder redactie van Erwin van Meekeren en Jan Baars). Collega-psychotherapeuten verwoorden hun passie en soul voor het vak; onontbeerlijk om tot een goede werkrelatie te komen. Ger Goltstein houdt ‘Transculturele hulpverlening in de GGZ’ (geschreven door Frank Kortmann) kritisch tegen het licht. Het belang van cultuurverschillen tussen hulpvragers en hulpverleners in het afstemmingsproces komt hierbij aan de orde. Hij vond waardevolle aanwijzingen in het boek en geeft commentaar op de afstemming van de schrijver op de lezer.
Wie alles in dit themanummer heeft gelezen, is in de gelegenheid om de opgedane kennis te toetsen en ‘in punten te verzilveren’ via e‑learning. Veel plezier en succes!
