‘Mindfulness bij volwassenen met ADHD’, geschreven door psychiater Lidia Zylowska, kan gezien worden als de logische opvolger van ‘Mindfulness bij volwassenen met autisme’ (Spek, 2010) dat werd uitgebracht door dezelfde uitgever. Zylowska deed onderzoek naar mindfulness bij mensen met ADHD aan het UCLA Mindful Awareness Research Center te Los Angeles. Dan Siegel, tevens werkzaam op dit onderzoeksinstituut, schreef het voorwoord. Binnen het onderzoek van Zylowska werd een programma opgezet voor mensen met ADHD, met als doel de aandacht en executieve functies van de deelnemers te verbeteren. Het betrof een eerste proefonderzoek en de bevindingen moeten nog gepubliceerd en gerepliceerd worden. De resultaten waren echter voor de schrijfster dermate hoopgevend, dat de inhoud van het programma nu al wordt aangeboden in dit boek.

Het boek is opgedeeld in drie delen: ‘Mindfulness: je kunt je brein trainen’ (deel I), ‘Mindfulness bij ADHD: het achtstappenprogramma’ (deel II), en ‘Alles samenvoegen’ (deel III). Het eerste deel beschrijft gedetailleerd hoe mindfulness werkt en laat zien hoe het mensen met ADHD kan helpen. Mindfulness wordt hier onderverdeeld in vijf onderdelen: a niet reactief zijn, b bewust observeren, c bewust handelen, d bewust beschrijven, en e niet oordelen over ervaringen. De belangrijkste elementen zijn hierbij aandacht voor het huidige moment en een houding van openheid en nieuwsgierigheid. Zylowska ziet ADHD vooral als een zelfregulerings- en aandachtreguleringsprobleem; volgens haar kan mindfulness helpen om tot effectieve zelfregulering te komen. De effecten van mindfulness op aandacht, geheugen, emotieregulatie, omgaan met stress en relaties worden vervolgens stapsgewijs besproken, om te eindigen met een korte uiteenzetting over neuroplasticiteit.

Het achtstappenprogramma uit het tweede deel vormt de kern van het boek en bestaat uit: 1 vergroten van de aandacht, 2 richten van het dwalende brein, 3 richten en verankeren van het bewustzijn, 4 luisteren naar het lichaam, 5 observeren van het brein, 6 leren omgaan met je emoties, 7 vaardig communiceren, en 8 mindful beslissingen nemen en handelen. De stappen 1-3 zijn een training om de automatische piloot waarop iemand kan handelen uit te zetten en worden gezien als basisvaardigheden. De stappen 4-8 laten zien hoe je deze basisvaardigheden kunt gebruiken om gedachten, handelingen en gevoelens te observeren en hoe je ermee kunt omgaan. Een aantal oefeningen uit het achtstappenprogramma is ook te vinden als audio-oefeningen op de website van de uitgever. Deze opnamen zijn overigens van wisselende kwaliteit; soms hoor je op de achtergrond een horloge tikken of iemand de trap oplopen, of zit de spreker te dicht op de microfoon. Natuurlijk kan dit ook gezien worden als een prachtige oefening om je aandacht niet te laten afleiden door achtergrondgeluid, maar voor een beginnend mindfulness-beoefenaar met ADHD is dit niet optimaal.

De sterke kant van het achtstappenprogramma is dat het relevante en op maat gesneden opties biedt over hoe mindfulness het beste toegepast kan worden door iemand met ADHD. Zo betoogt Zylowska dat langdurig stilzitten op een meditatiekussen wellicht niet de beste vorm is voor iemand met een innerlijk bovengemiddelde neiging tot bewegen en dat deze beter kan overgaan op loopmeditatie of anders eerst flink sporten alvorens te gaan mediteren. Dit lijkt logisch, maar is een illustratie van hoe grondig de auteur zich heeft verdiept in ADHD. Ze heeft veel energie gestopt in nadenken over hoe mindfulness het best aangeleerd en beoefend kan worden door mensen met ADHD. Ook de positieve aspecten van ADHD (zoals een verhoogde creativiteit) worden besproken; Zylowska geeft aan hoe je die positieve aspecten optimaal kunt inzetten met behulp van mindfulness.

In stap 6 van het programma wordt sterk en gedetailleerd beschreven hoe mensen met ADHD veelvuldig kunnen kampen met sterke emoties en emotiewisselingen ofwel emotionele impulsiviteit. Het leren observeren van deze emoties en leren deze emoties los te koppelen van de impulsiviteit krijgt in specifieke oefeningen aandacht. Het leren herkennen, accepteren, onderzoeken en zich niet identificeren met deze emoties wordt in specifieke oefeningen aangeleerd. Hiermee kan mindfulness niet alleen een toegevoegde waarde hebben in het sturen en vasthouden van de aandacht, maar komt er ook meer regie over de impulsiviteit. Zaken die meteen de kernaspecten van ADHD aanpakken en derhalve ook bij een goed ingeoefende mindfulness-houding kunnen leiden tot een substantiële verbetering in functioneren. In stap 7, het vaardig communiceren, wordt ingegaan op specifieke communicatieproblemen die passen bij ADHD, zoals het veelvuldig onderbreken van de ander, soms slecht luisteren (door verhoogde afleidbaarheid) of moeite hebben met heldere en passende communicatie (door het verhoogd associatief vermogen). Hierbij worden specifieke oefeningen aangeboden, om te leren mindful te luisteren en spreken.

In het laatste deel van het boek wordt gepoogd om alle vaardigheden uit de acht stappen samen te voegen tot een geheel. Hoe kun je mindfulness gebruiken in je dagelijks leven als je ADHD hebt? En hoe kun je het zo integreren, dat het een automatisme wordt? Voorts wordt in dit deel ingegaan op de spirituele en ethische aspecten van mindfulness, zoals de voorbijgaande aard van het zelf en de realiteit en het overstijgen van door het ego aangedreven verlangens. Er wordt helaas niet besproken dat ADHD wellicht niet zo statisch of permanent is, als men zou kunnen denken. Alhoewel de neuroplasticiteit van het brein wel kort wordt besproken, wordt er niet dieper ingegaan op het concept dat het brein mogelijk dermate te trainen en veranderlijk is, dat je ADHD wellicht niet hoeft te beschouwen als een vast gegeven, maar als een (veranderbare) modus waarop een brein functioneert.

Het ingewikkelde aan dit boek is dat het zowel een zelfhulpboek wil zijn voor cliënten, als een handboek voor behandelaars en tevens informatie wil geven over zowel mindfulness als ADHD, als over de specifieke combinatie van die twee. Dit is redelijk veel om in een enkel boek te stoppen en maakt het wellicht voor mensen met ADHD een hele opgave om zich doorheen te worstelen. Om dit enigszins te ondervangen is er aan het einde van elk hoofdstuk een korte samenvatting van de oefeningen passend bij elk onderdeel. Ook zijn er allerlei lijstjes, oefeningen, tips en trucs en invulschema’s die kunnen helpen bij het mindful benaderen van het leven. Ofschoon het boek voor cliënten wellicht soms wat te uitgebreid is, is het voor behandelaars van mensen met ADHD zeker een aanrader en kunnen veel elementen uit het boek geïntegreerd worden in bestaande behandelingen.