Bijna alle civielrechtelijke jongeren zijn eerder uit huis geplaatst geweest, wat als indicatie gezien kan worden voor de zeer ernstige problematiek in de opvoedingssituatie. Gemiddeld hebben ze drie andere internaten achter de rug voordat ze in een justitiële behandelinrichting geplaatst worden (Boendermaker, 1998). Dit heeft ook te maken met het zorgbeleid in Nederland, waar eerst lichtere vormen van ambulante en residentiële hulpverlening worden geprobeerd, voordat een zwaardere maatregel wordt toegepast. Deze achtergrond van mislukte interventies maakt dat deze jongeren veelal gepokt en gemazeld zijn in het inrichtingssysteem en vaak teleurgesteld in de hulpverlening. Over het algemeen staan ze wantrouwend tegenover behandeling.

Alle jongeren in een justitiële jeugdinrichting zijn gedwongen opgenomen via een rechterlijke maatregel. Het zal duidelijk zijn dat deze gedwongen opname consequenties heeft voor de dynamiek tussen de behandelaars en de jongeren. Zo mag in eerste instantie niet verondersteld worden dat de jongeren en hun ouders gemotiveerd zijn voor behandeling, maar dat ze daar juist tijdens de behandeling voor gemotiveerd moeten worden. Trouwens: als ze ongemotiveerd blijven, moeten ze de behandeling toch ondergaan.

Overigens wordt binnen JJI’s de behandelmotivatie niet gezien als een persoonskenmerk en evenmin als een statisch begrip. Motivatie blijkt een proceskenmerk te zijn in de behandeling (Van Binsbergen, 2003). Ook in een gedwongen kader kan de behandelmotivatie worden verbeterd door rekening te houden met het probleembesef van de jongere, de wederzijdse contactname tussen behandelaar en jongere, en de timing van de interventies. Toch blijkt de behandelmotivatie uiteindelijk nogal eens de spelbreker te zijn, gezien het feit dat eenderde van de jongeren de inrichting op een niet-reguliere manier verlaat (Boendermaker, 1998): zij lopen weg, keren niet terug van verlof of worden overgeplaatst naar een andere inrichting als gevolg van een ernstig incident.

Er zijn in Nederland twee systematische onderzoeken gedaan naar de problematiek van deze jongeren in termen van DSM IV. Hierdoor krijgen we zicht op de populatiekenmerken van jongeren in zowel de open als de gesloten behandelinrichtingen. Van den Elzen (1999) vond, gebruikmakend van een gestandaardiseerd interview, bij 90% van de jongens en meisjes in een open behandelinrichting een disruptieve stoornis en bij 70% andere stoornissen. Vreugdenhil (2003) kwam in haar onderzoek in meerdere gesloten behandelinrichtingen tot 72% disruptieve stoornis en 67% andere stoornissen.

Bij disruptieve stoornissen gaat het zowel om de oppositioneel-opstandige stoornis (ODD: oppositional defiant disorder) als de gedragsstoornis (CD: conduct disorder). Het zijn beide psychische stoornissen die gekenmerkt worden door verschillende soorten misdragingen gedurende langere tijd; ze verschillen in de mate waarin de rechten van andere mensen gebruuskeerd worden. De gedragsstoornis gaat vaak gepaard met agressie en geweld; de oppositionele stoornis met negativistisch, vijandig en openlijk ongehoorzaam gedrag. Bij de andere stoornissen gaat het in beide onderzoeken om een brede schakering van stoornissen, zoals autismespectrumstoornissen, stemmingsstoornissen, hechtingsstoornissen, middelenafhankelijkheid, ADHD en psychotische verschijnselen.

De combinatie van verschillende stoornissen stelt de behandelaars voor een complexe opgave. Zo zal specifiek aandacht besteed moeten worden aan de achterliggende problematiek, die per individu verschillend is. Een jongere met een stoornis in het autismespectrum, bijvoorbeeld, vraagt om voorspelbare en gestructureerde activiteiten. Bij een jongere met een depressieve stoornis of met traumatische ervaringen moet de mogelijkheid van afzondering met extra terughoudendheid en met bijzondere zorg worden gehanteerd. Elke jongere heeft zo zijn eigen specifieke behandeling nodig in de vorm van individuele- of groepstherapie, psycho-educatie, farmacotherapie en gezinsbegeleiding. Er kan dus nooit volstaan worden met alleen een groepsaanpak.

PMT leert ouders hun opvoedingsvaardigheden te verbeteren. Zij leren positief gedrag van hun kind te belonen en ongewenst gedrag te negeren als het niet zo ernstig is; is het wel ernstig, dan wordt dit gedrag op een consequente manier licht bestraft. De training kan worden ingezet vanuit een residentieel kader tijdens de verlofperiodes voorafgaand aan de thuisplaatsing. PMT is het meest onderzochte en gedocumenteerde programma. Positieve effecten werden gevonden over een periode van twee tot zelfs veertien jaar na beëindiging van de interventie (Kazdin & Weis, 1998). De effecten bleken het hoogst bij jonge kinderen en waren het geringst bij adolescenten. Kazdin (1997a) vermeldt dat 40 tot 60% van de gezinnen de behandeling voortijdig afbrak, maar dat dit percentage overeenkomt met de gemiddelde drop-out bij oudertrainingen. Dit drop-outpercentage werd overigens aanmerkelijk lager als de vaardigheid van de hulpverlener om de ouder te ondersteunen en de betrokkenheid en positieve bekrachtiging in het gezin te vergroten toenam. PMT bleek niet alleen effectief in gecontroleerde situaties maar ook in een klinische omgeving (Brosnan & Carr, 2001). De module is in het Nederlands vertaald door Peeters (2003). Momenteel wordt een effectonderzoek voorbereid in De Bascule, in een samenwerkingsverband met TNO en de Universiteit Maastricht.

Deze behandelmodule gaat ervan uit dat het vooral de wijze is waarop iemand een situatie beoordeelt, die maakt hoe die persoon zich zal gedragen in die situatie. Het onderzoekswerk van Dodge (1985, 1993) is hierin richtinggevend geweest en Kazdin, Siegel en Bass (1992) ontwikkelden de trainingsvorm. Jongeren met gedragsstoornissen kennen vaak cognitieve vervormingen die leiden tot beperkingen in hun probleemoplossende vermogen. Deze cognitieve vervormingen gaan vaak gepaard met woede en agressie en met het onterecht toeschrijven van vijandige bedoelingen aan anderen. In de training worden de denkprocessen adequater gemaakt door technieken als instructie, modeling, bekrachtiging en spel. Er bestaat nog geen Nederlandse handleiding voor hulpverleners. Wel is een verwante versie ontwikkeld onder de naam REE (Rationeel-emotieve educatie) door Wigboldus en Wolsink (1999), waarmee naast cognitieve aspecten ook emotionele aspecten worden bewerkt. Zij toonden met behulp van een controlegroep de effectiviteit van deze benadering aan in een niet-forensische residentiële setting. De PSST slaat meer aan bij jongeren dan bij kinderen. Behan en Carr (2001) toonden aan dat de combinatie van PMT en PSST veruit het effectiefst is bij jongeren met gedragsstoornissen. De REE wordt toegepast in Rentray. Er zijn nog geen onderzoeksbevindingen bekend.

Dit interventieprogramma is bedoeld om adolescenten te leren de drijfveren en achtergronden van hun agressieve en antisociale gedrag te begrijpen en het te vervangen door positieve alternatieven. Bij ART is de interventie gelijktijdig gericht op drie bestanddelen: gedrag, emotie en cognitie. Centraal in deze training staan: prosociale vaardigheden aanleren, zich zelfcontrole eigen maken, boosheid en woede leren hanteren en het moreel redeneren verbeteren. In de training wordt gebruikgemaakt van modeling, rollenspel, terugkoppeling van huiswerkopdrachten en hoe de leerervaringen te vertalen naar het leven van alledag. De uitgangsstelling bij ART is dat agressief gedrag aangeleerd is en ook weer afgeleerd kan worden. In diverse onderzoeken toonden Goldstein, Glick en Gibbs (1998) de effectiviteit van de benadering aan. Uit een groot onderzoek in de staat Washington kwam naar voren dat ART bij agressieve en/of gewelddadige jongeren ook op langere termijn resulteerde in een significante afname van het recidiverisico, mits de training op ‘competente wijze’ werd uitgevoerd (Washington state institute for public policy, 2004).

In Nederland is een bewerking voor volwassenen en jongeren gemaakt onder de naam ‘Agressiehanteringstherapie’ (Hornsveld, 2006). Er worden positieve resultaten gemeld bij volwassenen in een forensisch-psychiatrische kliniek, maar over de toepassing van deze training bij gewelddadige jongeren in Nederland ontbreken gegevens. Een vertaling van het originele ART-programma is in gebruik in Jongerenhuis Harreveld en varianten ervan worden in verschillende JJI’s gebruikt. Onderzoeksresultaten zijn niet bekend.

Bij FFT wordt het problematische gedrag van de adolescent geherdefinieerd als een gezinsprobleem. FFT is een geïntegreerde interventie die gebaseerd is op systeem- en cognitief-gedragstherapeutische inzichten over de interacties tussen de jongere en de overige gezinsleden. De uitgangsstelling is dat de betrokkenen eerst gemotiveerd moeten worden voor therapie en dat ze aangesproken moeten worden op hun vermogen om zelf hun problemen op te lossen. Specifieke aandacht is er voor interactiepatronen waarin de ouders en de jongere elkaar beschuldigen, weinig ondersteuning geven en elkaar negatieve intenties in de schoenen schuiven. Het doel van FFT is het wijzigen van interactie- en communicatiepatronen opdat de betrokkenheid en positieve bekrachtiging tussen gezinsleden toenemen. Effectonderzoek door Gordon (1995) geeft aan dat FFT in vergelijking met een controlegroep een aanzienlijke daling oplevert in delictgedrag, zelfs over een periode van 2,5 jaar.

FFT werd in 2003 in Nederland geïntroduceerd door De Bascule. Rentray en Het Keerpunt zijn vooralsnog de enige JJI’s die FFT inzetten. Effectonderzoek wordt thans uitgevoerd in het cluster forensische jeugdpsychiatrie van De Bascule in samenwerking met het VUmc, de VU en de universiteit van Indianapolis.

MST is een systeembenadering waarin niet alleen het gezin, maar ook leeftijdgenoten, de buurt en de school worden betrokken. Zij maakt gebruik van verschillende benaderingen met de nadruk op gedragsmatige interventies. MST integreert PMT, PSST en relatietherapie, en is vooral gericht op de samenhang van de problemen die de jongere heeft in de verschillende levensdomeinen: gezin, school, buurt. MST is goed onderbouwd en bleek bij ernstig criminele en gewelddadige jongeren effectief te zijn, ook op een langere termijn van vijf jaar (Henggeler & Borduin, 1990). In een overzichtsartikel plaatste Littell (2005) echter kritische kanttekeningen bij de rapportage over de effecten van MST. De meeste onderzoeken voldeden niet aan de wetenschappelijke toets van onafhankelijkheid of ze zouden niet opgezet zijn volgens de richtlijnen van de Campbell collaboration (www.campbellcollaboration.org).

MST werd in de loop van 2003 in Nederland geïntroduceerd en wordt toegepast vanuit De Waag en De Viersprong en wordt bij De Heijakker en De Heuvelrug ingezet. Momenteel loopt effectonderzoek door een samenwerkingsverband van de universiteiten van Amsterdam en Utrecht.

Al het onderzoek over afzonderlijke interventies is afkomstig uit het buitenland en dan nog alleen toegepast in een ambulante context. Er is mij geen effectonderzoek bekend over bovenstaande of andere afzonderlijke interventies die gebruikt worden in de residentiële context van de JJI’s in Nederland. De interventies die in het buitenland bewezen effectief zijn, blijken hier ook nog maar mondjesmaat toegepast te worden. Onder verschillende benamingen zijn wel afgeleide vormen van de bovenstaande vijf interventies te vinden. Deze afgeleide interventies zijn echter vaak niet goed beschreven, missen vaak een consistente theoretische onderbouwing van de afwijkingen en worden niet altijd consequent toegepast. In het kader van de erkenning van deze interventies zijn de inrichtingen wel bezig ze beter te beschrijven en te onderbouwen. Van de tot nu toe ingediende interventies is slechts één interventie door de commissie als voorlopig erkend bestempeld. Het betreft de sociale-vaardigheidstraining van De Doggershoek.

Bijna alle JJI’s participeren in het programma Work wise (2001). Dit bestaat uit verschillende interventies en is vooral gericht op arbeidsparticipatie van de jongeren na het vertrek uit de inrichting. Door intensieve persoonlijke begeleiding, vanaf het begin van de plaatsing tot een half jaar na vertrek, wordt getracht een baan te verwerven en te behouden. De veronderstelling hierbij is dat participeren in het arbeidsproces leidt tot delictreductie. Voorzien wordt dat het onderzoek naar effecten pas over drie jaar kan worden afgesloten.

De onderzoeksresultaten sluiten lang niet altijd aan bij de realiteit van de behandelinrichtingen, wat leidt tot vertaal- en implementatieproblemen. Veel onderzoeksresultaten worden onvoldoende uitgewerkt of kunnen nauwelijks uitgewerkt worden naar de praktijk van de behandelinrichting. Zo kan de bevinding van Kazdin (1997b), dat jongeren met gedragsstoornissen meer vooruitgang vertoonden in een gemengde groep met ‘normale’ jongeren, moeilijk toegepast worden in een gesloten inrichting. Er verblijven immers alleen maar moeilijke jongeren. Hetzelfde geldt voor de bevinding van Dishion, McCord en Poulin (1999) die de onderlinge negatieve invloed aantoonde van antisociale leeftijdgenoten in een groep: zij stimuleren bij elkaar afwijkend gedrag en verwerven daarmee status. Dit verklaart mogelijk ook waarom het zo moeilijk is resultaat te behalen bij strafrechtelijk geplaatste jongeren.

Ook bleken sommige veelbelovende programma’s bij bepaalde jongeren niet toepasbaar. Boelrijk (1999) en Bullens (2000) vonden zelfs dat psychopathische zedendelinquenten juist misbruik maakten van sociale-vaardigheidstrainingen: ze bleken na deze training nog beter in staat misbruik te maken van de zwakheden van anderen. McGuire en Priestley (1995) vonden dat cognitief-gedragstherapeutische programma’s vooral effectief waren bij jongeren met expressief geweld en minder met jongeren met intentioneel geweld. (Expressief geweld is eerder reactief en impulsief, terwijl intentioneel geweld eerder actief en gepland is.) Dit betekent dat jongeren die berekenend gewelddadig zijn met andere programma’s moeten worden benaderd. Vooralsnog moeten voor deze jongeren nog specifieke programma’s ontwikkeld worden. Een ander probleem doet zich voor bij de implementatie en bewaking binnen de behandelinrichting van bewezen effectieve interventies. Argyris en Schön (1978) constateerden dat er geen enkele garantie is dat de verkondigde interventies ook werkelijk worden toegepast. Zij pleiten voor intensieve kennis- en ervaringsuitwisseling in de vorm van leergroepen om de verkondigde en de gebruikte methoden te stroomlijnen. Eenzelfde constatering doet Wigboldus (2003). Zij constateert dat groepsleiders in een JJI, ondanks de beschikbaarheid van kennis en ervaring, toch vaak terugvallen op inadequaat intuïtief handelen. De programma-integriteit komt dan al snel in gevaar en vereist dus voortdurende bijscholing, coaching en controle.

Mij valt verder op dat effectiviteitsonderzoek vaak uitsluitend is gericht op interventies van therapeuten en dat er in onderzoek weinig aandacht is voor het handelen van de groepsleiders en leraren, die het grootste gedeelte van de behandeltijd met deze jongeren omgaan. Jongeren met ernstige gedragsproblemen blijken overwegend negatieve of vermijdende reacties te ontlokken aan anderen. Ze worden gestraft, gecorrigeerd, vermeden en genegeerd. Deze reacties motiveren hen weer tot onaangepast gedrag. Vaak hoor je ze verklaren: ‘Niemand mag me, ik krijg geen respect dus ik geef het ook niet, ze hebben de pik op me’. Ook in professionele opvoedingssituaties blijken deze negatieve interactionele appèls vaak een valkuil voor groepsleider en leraar. In die zin kan beter gesproken worden over een problematische interactiesituatie dan over een probleemjongere. Daarom is het belangrijk een trainingsprogramma op te zetten voor alle medewerkers volgens een interactionele methodiek, bijvoorbeeld de ‘Interactiewijzer’ (Verstegen & Lodewijks, 2006). Met behulp van deze methodiek kunnen medewerkers hun pedagogische voorkeursstijl in kaart brengen en zich voorbereiden op mogelijke valkuilen in de omgang met bepaalde jongeren. Zo is het voorspelbaar dat een groepsleider die sterk domineert en die geen tegenspraak duldt problemen krijgt met een jongere die een sterke wil heeft zelf te bepalen wat er gebeurt. De kans is groot dat zich hier escalerende conflicten voordoen en het probleem uiteindelijk in stand blijft. Maar ook een sterk afhankelijke jongere zal weinig leren van een groepsleider die hem voorzegt wat te doen en te laten. Door het complementaire gedrag van de groepsleider zal de jongere immers afhankelijk gedrag blijven vertonen.

Zowel bij het effectonderzoek naar integrale residentiële interventies als naar afzonderlijke interventies wordt tot op dit moment geen rekening gehouden met risicotaxatie. In de Angelsaksische literatuur komt men risicotaxatie en de daarmee samenhangende risicohantering tegen onder de namen ‘risk assessment’ en ‘risk management’ (Borum, 2000). Risicotaxatie is de inschatting van de kans dat een jongere, gegeven individuele en sociale/contextuele kenmerken, binnen een bepaalde termijn opnieuw een (gewelddadig) delict zal plegen. Risicohantering is de inspanning om de verschillende factoren die bepalend zijn voor het ingeschatte risico zodanig te veranderen of te beheersen dat het niet tot een feitelijke recidive komt (Lodewijks, De Ruiter & Doreleijers, 2003).

Om meerdere redenen is het van belang bij effectonderzoek te differentiëren naar de mate van risico. In de eerste plaats is aangetoond dat risicotaxatie en risicohantering een bepaalde relatie tot elkaar hebben. Bonta (2001) constateert dat een intensief behandelprogramma bij daders met een laag recidiverisico contraproductief kan werken. Een verklaring hiervoor wordt niet gegeven. Zowel volwassenen als jongeren met een ernstig uitgangsdelict maar met een laag recidiverisico die een intensief behandelprogramma volgden, recidiveerden tweemaal zo vaak als een vergelijkbare controlegroep die het programma niet volgde. Daarnaast bleek uit een meta-analyse bij criminele jongeren dat de positieve effecten van geschikte programma’s geringer waren in gesloten inrichtingen dan in een ambulante omgeving en de negatieve effecten van ongeschikte programma’s sterker waren in gesloten inrichtingen (Lipsey, 1992). Het is dus een belangrijke zaak jongeren aan de juiste behandelcondities te onderwerpen, ook vanuit het oogpunt van kosteneffectiviteit.

Het verdient altijd de voorkeur gebruik te maken van een gestructureerde risicotaxatie bij toewijzing aan bepaalde behandelcondities. Het ongestructureerde klinische oordeel blijkt subjectief, is onbetrouwbaar en heeft een voorspellende waarde op kansniveau (Hart, 2001). Alle gestructureerde risicotaxatie-instrumenten bevatten een checklist met de belangrijkste empirisch onderbouwde risicofactoren. Op dit moment wordt in Nederland onderzoek afgerond met het risicotaxatie-instrument SAVRY (Structured assessment of violent risk in youth; Borum, Bartel & Forth, 2002; Nederlandse vertaling: Lodewijks, Doreleijers, De Ruiter & De Wit-Grouls, 2003).

De SAVRY is opgebouwd uit dertig items, waarmee een inschatting wordt gemaakt van risicofactoren en protectieve factoren die te maken hebben met (gewelddadige) criminaliteit. De risicofactoren bestaan uit historische en dynamische factoren. De historische risicofactoren zijn voorspellend voor (gewelddadige) criminaliteit, maar hebben als nadeel dat er geen invloed meer op kan worden uitgeoefend. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om eerder gewelddadig gedrag of een voorgeschiedenis van mishandeling als kind. Dynamische risicofactoren zijn factoren die nog wel zijn te beïnvloeden, zoals de omgang met leeftijdgenoten die in de criminaliteit zitten of de moeilijkheid boosheid te kunnen hanteren. Bij de protectieve factoren gaat het om factoren die een gunstige invloed kunnen hebben op het voorkómen van delictgedrag. Voorbeelden zijn: een familielid die het voor de jongere opneemt en hem helpt, of de jongere die zich bijzonder inspant om te slagen op school of in werk. Het is van belang te trachten de dynamische risicofactoren te verkleinen en de protectieve factoren te versterken.

De voorlopige onderzoeksresultaten toonden aan dat de SAVRY betrouwbaar kan worden afgenomen en dat het instrument een goede voorspelling biedt van toekomstig gewelddadig gedrag, zowel tijdens de inrichtingsperiode als na vertrek uit de inrichting. Vanaf juni 2006 zijn alle justitiële jeugdinrichtingen verplicht voor hun verlofaanvragen en overgangen van gesloten naar open gebruik te maken van de SAVRY. Alle betrokken gedragswetenschappers hebben hierin een tweedaagse training gevolgd.

Hoewel uit de internationale literatuur (Raine, 2002) signalen komen dat neurobiologische kenmerken onderbelicht blijven bij de behandeling van jongeren met ernstige gedragsproblemen, wordt in dit artikel afgezien van een uitgebreide bespreking van literatuur op dit gebied. Een recent Nederlands onderzoek (Popma, 2006) mag echter niet onvermeld blijven: daarin is aannemelijk gemaakt dat cortisol in samenhang met andere hormonen, zoals testosteron, significant verhoogd voorkomt bij jongens met antisociaal gedrag in vergelijking met een controlegroep van ‘normale’ jongens. De aandacht voor neurobiologische kenmerken in JJI’s is op dit moment nog beperkt, mogelijk mede veroorzaakt door de geringe aanwezigheid van kinder- en jeugdpsychiaters in JJI’s.

In het begin van dit artikel constateerde ik dat de meeste jongeren en vaak ook hun ouders niet of nauwelijks gemotiveerd zijn voor behandeling in een JJI. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat alle interventies die expliciet met dit gegeven rekening houden een grotere kans van slagen hebben. Mogelijk is dat ook het geheim van FFT, MST en PMT. Al deze programma’s maken expliciet gebruik van de oplossingsmogelijkheden die ouders aandragen. In FFT wordt zelfs gestart met een motivatiefase. In ART en PSST worden de jongeren expliciet aangesproken op hun eigen bijdrage aan het vinden van een oplossing. Het heeft naar onze ervaring ook weinig zin om oplossingen op te dringen of oplossingen aan te dragen die niet passen in het gedragsrepertoire van ouders of jongeren; dat leidt eerder tot demotivatie en uitval.

Interessant in dit verband is de nieuwe loot aan de interventiestam. In Nederland is namelijk een start gemaakt met herstelrecht in de JJI’s (Blad, 2004). Het uitgangspunt bij herstelrecht is dat het slachtoffer vertelt wat hem is aangedaan en de dader in de gelegenheid wordt gesteld de schade te herstellen die hij heeft aangericht. Overigens wordt de interventie al langer in Australië en Nieuw Zeeland toegepast onder de namen ‘restorative justice’ en ‘family conferencing’ (Strang & Braithwaite, 2001). Ook hier worden jongeren en hun ouders aangesproken op hun eigen bijdrage aan het vinden van een oplossing. Bij herstelrecht doen niet alleen het slachtoffer en de dader hun verhaal, maar ook de mensen rondom slachtoffer en de dader: familie en vrienden. Het voordeel van deze benadering is dat niet alleen het slachtoffer de aandacht krijgt die het toekomt, maar ook dat de dader inzicht krijgt in het effect van het delict op het leven van zijn slachtoffer en naaste omgeving. Deze aanpak hoeft niet noodzakelijk altijd tot een werkelijke confrontatie te leiden. Van belang is wel dat de dader op de een of andere manier spijt betuigt. Hokwerda (2004) komt in een overzichtsstudie van herstelrecht in Nederland tot de conclusie dat vooral bij de geweldsdelicten na de interventie minder recidive voorkomt. Het gaat hierbij wel om kleine aantallen en uiteraard is deze interventie niet voor iedereen geschikt, maar ze verdient het in de toekomst nader onderzocht te worden.

In 2006 is in vier JJI’s (Heuvelrug, Hunnerberg, Rentray en Teylingereind) onder de naam ‘herstelopvoeding’ begonnen met een vorm van herstelrecht. Hoofddoel van deze interventie is dat jongeren zich meer bewust worden van de schade die ze hebben aangericht bij het slachtoffer en zich beraden op een toepasbare herstelactie. Momenteel loopt een effectonderzoek vanuit de Universiteit Utrecht. Voorzien is dat in 2007 de eerste resultaten van deze interventie beschikbaar zullen komen.