De conferentie van de Nederlandse vereniging voor relatie- en gezinstherapie (NVRG) is een jaarlijks terugkerend evenement met als motto ‘NVRG in beweging’. Ditmaal was gekozen voor het thema ‘seksuologie’. De NVRG is inderdaad in beweging! De verjonging van het publiek viel direct op. De tijd van de reünie van de oude ‘knarren’ is voorbij. Ook was de opkomst groter dan voorheen: er waren nu 260 deelnemers. Bij navraag op het NVRG-kantoor bleek dat zich veel mensen hadden aangemeld van andere psychotherapeutische verenigingen en andere beroepsgroepen – een verheugende stap op weg naar integratie. Blijkbaar heeft de titel van deze conferentie velen aangesproken. Ook wat het onderwerp van de conferentie betreft, is de NVRG in beweging. Het heeft mij altijd verbaasd hoe weinig het onderwerp seksuologie in de NVRG aan de orde kwam en hoe weinig aandacht er aan dit onderwerp wordt besteed in de opleidingen tot systeemtherapeut. In elke partnerrelatie speelt seksualiteit een rol van betekenis en in bijna elke partnerrelatietherapie is het onderwerp seksualiteit steeds weer een ‘heet’ hangijzer.

‘We hebben het vandaag over twee kwesties: over de liefde, maar vooral ook over het spreken over de liefde. We zullen over de liefde in alle gedaanten spreken. Over lust, over seksueel verlangen en seks, over verliefdheid en romantische liefde, over intimiteit en duurzame hechting. We kunnen gebruikmaken van vele talen: poëzie, de beeldtaal en de wetenschap, maar vooral zullen we spreken in de taal van het systeemdenken.’ Met deze inleidende woorden zette Mieke Hartgers, dagvoorzitter en lid van het organiserende comité BIJNA (Bij- en nascholingscommissie NVRG), de toon voor deze dag.

In de voordracht van Stephanie Both,psycholoog, seksuoloog en onderzoeker, stond de vraag ‘Wat is seksueel verlangen?’ centraal. Eigenlijk weten we niet wat ‘normaal’ verlangen is omdat dat uiterst subjectief is. In de therapeutische praktijk gaat het meestal om te weinig of geen seksueel verlangen, dat zich vooral bij vrouwen zou manifesteren. Vroeger was het de huwelijkse plicht van vrouwen om, zin of geen zin, seksueel dienstbaar te zijn aan de man. Nu lijkt het omgekeerde de norm te zijn: seks mag alleen bij seksueel verlangen. We moeten al zin hebben vóórdat we seks hebben. Both heeft met onderzoek aangetoond dat dit neerkomt op ‘het paard achter de wagen spannen.’ Het omgekeerde is het geval: je hebt geen seks omdat je geen zin hebt, maar je krijgt zin omdat je seks hebt. Oftewel: l’appetit vient en mangeant (de trek komt tijdens het eten). Hoewel het onderzoek van Both naar de zin in seks natuurwetenschappelijk/biologisch van aard is, besteedde ze ook aandacht aan de sociale normen over seks. Seksueel gedrag wordt sterk maatschappelijk en cultureel gereguleerd. Zo zei Both: ‘U hoeft hier in de zaal niet bewust het besluit te nemen om een bekend of Bohn Stafleu van Loghum, maar voor u zeer aantrekkelijk persoon niet erotisch te benaderen. Dat doet u “vanzelf” niet.’ Met ‘vanzelf’ bedoelde zij dat wij in onze maatschappij onze ‘actiegeneigdheid tot daadwerkelijke seksuele activiteit’ weten te onderdrukken op basis van maatschappelijke normen, die we zodanig geïnternaliseerd hebben dat we denken dat het ‘vanzelf’ gaat.

Marianne Emmelkamp, opleider, psychotherapeut en seksuoloog in eigen praktijk, hield een helder verhaal over sekstherapie onder de titel ‘Niet langer over seks gezwegen.’ Seks is een natuurlijke functie, dus seks zou ‘gewoon’ goed moeten gaan en er zou in ‘gewone’ taal over gesproken moeten worden. Als seks niet zo goed gaat, geeft dat schuldgevoelens: er is iets mis met mij/ons. Zij besprak schuldgevoelens, maar wees erop dat wellicht ook schaamtegevoelens een rol spelen. Als hulpmiddel voor de therapeut gebruikt Emmelkamp een indeling in vier kwadranten. Zo worden de verschillende aspecten behandeld: de kwadranten omvatten lichamelijke beperkingen, technische mogelijkheden, emotionele en rationele remmingen en ten slotte relationele blokkades. Rondom seks bestaan veel mythen, zoals over de frequentie, methodes, verschillen tussen mannen en vrouwen, en dergelijke. Ze ontzenuwde de mythen en verkende nieuwe mogelijkheden.

Sprekend over seks wordt een therapeut meteen midden in het heetst van de relationele strijd en de intimiteit van anderen geworpen. Om als therapeut goed te kunnen functioneren is het nodig om zelf een helder idee over seksualiteit in relaties te hebben en in ‘gewone’ taal over seksualiteit met alles erop en eraan te kunnen spreken. Last but not least onderzoekt Emmelkamp met haar cliënten wat er wel goed gaat in seks en welke betekenis dat heeft in hun relatie. Ellen Aptroot, psycho-/systeemtherapeut en opleider, gaf in haar workshop een prachtige illustratie van het verhaal van Emmelkamp. Ze toonde treffende videobeelden die interactief met de groep besproken werden en die de theorie verlevendigden en naar de praktijk toe vertaalden.

‘Nu alleen de liefde nog… Over mensen die in alles geslaagd zijn behalve….’ was de titel van de lezing vanCarolien Roodvoets, psychotherapeut en seksuoloog in eigen praktijk. Op beeldende en humoristische wijze vertelde ze hoe zij ‘pechvogels’, singles, behandelt – mannen en vrouwen die op zoek zijn naar een relatie maar er niet in slagen een bevredigende relatie op te bouwen. Het lijkt de normale standaard te zijn om een relatie te hebben, maar klopt dat wel met de werkelijkheid? Gezien de cijfers van het aantal alleenstaande mannen en vrouwen niet altijd. In hoeverre wordt de lat voor een ‘goede’ relatie te hoog gelegd door de partnerkeuze te laten bepalen vanuit het ideaalbeeld van een emotionele en intieme relatie? Misschien is een vertrouwde en gewoonlijk hartelijke en liefdevolle relatie lang zo gek nog niet. Veel mensen zijn bang voor intimiteit en/of gebondenheid. Onder de dekmantel van ‘Vrijheid, blijheid’ leven ze zonder vaste relatie. Een aantal mensen ontdekt echter dat vrij zijn hen toch niet zo blij maakt en stapt dan naar de therapeut. Volgens Roodvoets gaat het in een relatie om het spanningsveld tussen autonomie en verbondenheid. Ze werkt zo creatief mogelijk in haar praktijk en gebruikt veel metaforen, verhalen, sprookjes en genogrammen. Systemisch-narratieve, gedragstherapeutische, psychodynamische, soms zelfs lichaamsgerichte technieken worden door haar gecombineerd. Door zo eclectisch te werken krijgen de cliënten een bredere visie op zichzelf en op hun problematiek. Voorbeelden van het werken met sprookjes: Roodvoets laat naïeve vrouwen, die zichzelf niet goed beschermen, doorfantaseren over het sprookje van Blauwbaard, terwijl ze het sprookje van de rode schoentjes voor verwilderde en grenzeloze mensen gebruikt. Ik ben ervan overtuigd dat haar relativerende toon in combinatie met praktische tips en humor therapeutisch goed werkt.

De acteur/schrijver/dichter Ramsey Nasr sloot de dag op indrukwekkende wijze poëtisch af. Het was een zinvolle en informatieve conferentie. Laten we hopen dat dit een aanzet zal zijn tot meer seks in de draaiboeken van de NVRG-cursussen.