Ook dit boekje bevat het verslag van een studiedag over steunende psychotherapie op psychoanalytische basis. De theorie wordt helder weergegeven door De Jonghe, Kool en Rijnierse, waarbij de nadruk ligt op de therapeutische relatie en wel vooral op het vierde element (naast overdracht, werkrelatie en realistische relatie). Dit is de primaire relatie met als kenmerk basis trust een state of infantile dependence waarin identificatie plaatsvindt op grond van een toestand waarin de differentiatie tot een zelf tegenover andere objecten nog niet mogelijk is. In deze staat komt het therapeutisch proces tot stand als groei door ervaring. Er is sprake van een twee–factoren–theorie; de ene factor is de bekende psychoanalytische reeks van overdracht–duiden–inzicht–reconstructie–groei van kinderlijk naar volwassen en de tweede is de primaire relatie steunen–ervaren–constructie en groei van vroegkinderlijk naar kinderlijk.

Naast dit theoretische hoofdstuk zijn er een aantal praktische toepassingen van de steunende psychoanalytische therapieën, waarvan te noemen steunende aspecten van korte dynamische therapieën (Feiertag), therapieën in de verschillende leeftijdsfasen (Van de Sande), therapieën bij slachtoffers van seksueel misbruik (Nicolai) en bij verslaafden (Schaap). Het is alles zeer duidelijk en goed leesbaar en geeft een goed overzicht over de stand van zaken en de mogelijkheden van deze therapievarianten.

De steunende psychoanalytische therapieën zijn allang bekend geworden onder andere door het werk van Wallerstein en Luborsky in de Menninger Foundation. Als ik het goed begrijp, gaat het om een ontwikkeling van de psychoanalyse en psychoanalytische therapieën voorbij de klassieke neurose met objectrelaties en overdracht in de richting van diepere lagen van de persoon, de lagen van pre–oedipaliteit, de archaïsche structuur waarin objecten zich nog niet hebben gedifferentieerd. In deze laag is sprake van de primaire relatie waaraan de steun en structuur worden ontleend die voor dergelijke behandelingen noodzakelijk is. Dat is moeilijk en nauw luisterend werk dat als specialistisch kan worden betiteld.

Als ik deze theoretische onderbouwing van steunende psychoanalytische therapie lees, houd ik toch mijn twijfel aan de geloofwaardigheid ervan. Er wordt niet over gesproken dat steun een belangrijk aspect is van in principe alle relaties, ook gewone gezins– en werkrelaties. En dat het een essentieel aspect is van allerlei niet (of weinig) specialistische relaties in de sfeer van de GGZ zoals het huisartsenspreekuur, het algemeen maatschappelijk werk en het psychiatrisch poliklinisch spreekuur. Ik neem aan dat ook daar sprake is van (overdrachts– en) primaire relaties. Maar dan is er wel behoefte aan een nadere uiteenzetting over verschil en grens tussen deze zeer algemene steunvormen en de specialistische van de Psychoanalytische Steunende Psychotherapie. Of zijn we terug bij af, bij de zogenaamd generalistische psychotherapie, ooit bête noire van de zogeheten echte therapeuten?

Literatuur