3.1.1. Algemeen (tabel 1)

Van degenen die niet in leertherapie zijn (geweest) (n = 22) blijken er 21 wel eerder een behandeling te hebben ondergaan. De behandeling betrof 10 analytische individuele therapieën en 11 psychoanalyses. Het aantal zittingen bedroeg gemiddeld 427 (Md 100); 13% telde tussen 50 en 99 zittingen en 88% meer dan 100. Het maximum was 1800 zittingen. Het eindoordeel over deze behandelingen was in 86% van de gevallen positief. Het is niet uitgesloten dat in deze gevallen dispensatie werd verkregen van de verplichte leertherapie.

3.1.2. Referentiekader (tabel 2)

Tussen de beroepsgroepen bestaan enkele verschillen. Zo gaan verhoudingsgewijs minder psychologen (25%) in individuele analytische psychotherapie dan psychiaters (49%) en ‘overigen’ (48%), terwijl er meer in gedragstherapie zijn (19%) (PSA –2%–, OVR –7%–). Hetzelfde geldt voor het percentage dat in Rogeriaanse therapie is geweest (PSO 35%, PSA 20%, OVR 22%).

Het percentage dat een met de eigen oriëntatie overeenkomende leertherapie kiest bedraagt voor de analytische oriëntatie 77%; voor de gedragstherapeutische oriëntatie is dat 15%, voor de Rogeriaanse 50%, de systeemtheoretische 5% en voor de groep ‘anders’ 13%. Opvallend is dat van degenen die een andere dan de analytische oriëntatie vermelden er relatief veel een analytische behandeling ondergaan.

3.1.3. Duur en aantal zittingen (zie tabel 1)

De leertherapie (al dan niet afgesloten) duurt gemiddeld 1,9 jaar. Het verschil tussen de beroepsgroepen is (net) niet significant, dat tussen de referentiekaders van de leertherapie wel (p << 0,001), waarbij de psychoanalyses het langst duren (gemiddeld 6,4 jaar) en de gedragstherapieën het kortst (gemiddeld 1,4 jaar).

Het gemiddelde aantal zittingen leertherapie bedraagt 125 en verschilt tussen de beroepsgroepen (p < 0,01). Het gemiddelde aantal komt duidelijk boven de vereiste 50 keer uit. Het mediane aantal (60) echter niet. Het percentage zittingen tussen 0 en 49 is 16, tussen 50 en 100 is dat 59%, meer dan honderd 25%. Het maximumaantal zittingen bedraagt 2000.

Uitgaande van het referentiekader van de behandeling blijkt dat psychoanalyses de meeste zittingen tellen (gemiddeld 797/Md 940), gevolgd door analytische groeps– of partnerrelatietherapie (87/80), individuele analytische therapie (104/60), ‘andere’ therapie (75/70), systeemtherapie (66/53), Rogeriaans (63/54) en gedragstherapie (70/50) (p << 0,001). Het totale gemiddelde (125 zittingen) blijkt sterk beïnvloed te worden door het aandeel van de psychoanalyses. Zonder deze komt het gemiddelde op 85 zittingen (Md 60).

3.1.4. Setting (zie tabel 1)

De leertherapie werd in het merendeel der gevallen in de privé–praktijk (buiten de werksetting van de respondenten) gegeven (79%) en was gebruikelijk individueel (77%).

3.1.5. Financiële aspecten (tabel 3)

Het tarief is het hoogst voor individuele analytische therapie (gemiddeld ƒ 103,–/Md ƒ 100,–), gevolgd door systeemtherapie (ƒ 117,–/90,–), psychoanalyse (ƒ 95,–/100,–), ‘anders’ (ƒ 88,–/90,–), gedragstherapie (ƒ 84,–/90,–), Rogeriaans (ƒ 84,–/85,–) en analytische groeps– of partnerrelatietherapie (ƒ 66,–/56,–).

De eigen bijdrage (gemiddeld ƒ 50,–, Md ƒ 45,–) is hoger dan in het AWBZ–kader en verschilt tussen de beroepsgroepen (p < 0,05), evenals het verschil tussen tarief en eigen bijdrage (p < 0,001). In 13% van de gevallen wordt geen eigen bijdrage betaald. Dit komt in alle drie beroepsgroepen voor. De maximale eigen bijdrage was ƒ 135,– (PSA; PSO ƒ 126,–, OVR ƒ 125,–).

Een tegemoetkoming in de kosten wordt verkregen in 57% van de gevallen. Er zijn meer psychiaters (59%) die aangeven een tegemoetkoming te ontvangen dan ‘overigen’ (46%) en psychologen (42%). Opvallend is dat, in tegenstelling tot wat als de ‘norm’ wordt gezien (zelf betalen), in 10% van de gevallen (n = 36) een aanvulling wordt verkregen vanuit de AWBZ en in 14% (n = 51) van een ziektekostenverzekeraar. Het deel van het tarief dat uit een externe bron wordt gefinancierd (dat kan dus ook de werkgever zijn) bedraagt gemiddeld ƒ 76,– (Md ƒ 75,–, range ƒ 2,– – ƒ 135,–). De AWBZ–vergoedingen bedragen gemiddeld voor de drie beroepsgroepen tussen ƒ 89,– en ƒ 101,– (Md ƒ 98,– tot ƒ 110,–). Voor de tegemoetkomingen van ziektekostenverzekeraars is het gemiddelde ƒ 77,– tot ƒ 87,– (Md ƒ 91,– tot ƒ 95,–). Van werkgeverszijde ontvangt men gemiddeld tussen ƒ 61,– en ƒ 75,– (Md ƒ 53,– tot ƒ 66,–). Er zijn geen verschillen tussen de beroepsgroepen. Men ontvangt als tegemoetkoming maximaal ƒ 135,– (PSA en OVR; PSO ƒ 123,–).

De totale kosten (afgerond op ƒ 100,–) bedragen gemiddeld ƒ 5 200,– (Md ƒ 2 800,–). Ook hierin is geen significant verschil tussen de beroepsgroepen geconstateerd. De totale kosten bedragen maximaal ƒ 105 000,– (PSA; PSO ƒ 30 000,– en OVR ƒ 19 000,–).

De totale kosten zijn het hoogst voor degenen die in psychoanalyse zijn (gemiddeld ƒ 30 000,–/Md ƒ 11 500,–), op afstand gevolgd door ‘anders’ (ƒ 4 400,–/4 300,–), systeemtherapie (ƒ 4 200,–/3 800,–), analytische groeps– of partnerrelatietherapie (ƒ 4 100,–/4 300,–), gedragstherapie (ƒ 3 000,–/2 900,–), Rogeriaanse therapie (ƒ 3 500,–/2 600,–) en individuele analytische therapie (ƒ 4 200,–/2 500,–) (p < 0,01).

De totale kosten worden als ‘te hoog’ beoordeeld door 29% van de respondenten (n = 100). Omdat het toegepaste tarief verschilt tussen de beroepsgroepen, is voor elke groep apart nagegaan of de totale kosten verschillen al naar gelang het oordeel. Psychiaters die de kosten als te hoog beoordelen hebben niet een hoger tarief dan de psychiaters die de kosten adequaat vinden of te laag, maar hun totale kosten zijn wel hoger (gemiddeld ƒ 6300,–/Md ƒ 3800,–; adequaat: ƒ 7000,–/2800,–; te laag: ƒ 2100,–/1200,–; p < 0,05). De psychologen die de totale kosten als te hoog beoordelen hebben een hoger tarief (gemiddeld ƒ 100,–/Md 100,–) dan de psychologen die de kosten als adequaat (ƒ 77,–/80,–) of als te laag (ƒ 40,–/15,–) beschouwen (p < 0,001). Ook hun totale kosten zijn in totaal hoger (ƒ 4100,–/4300,–) dan van beide andere groepen (ƒ 3700,–/2400,–, respectievelijk ƒ 1900,–/2300,–; p < 0,05). Voor de ‘overigen’ die het tarief te hoog vinden geldt dat zij een hoger tarief (ƒ 100,–/100,–) hebben dan degenen die het tarief adequaat vinden (ƒ 84,–/80,–) (p < 0,05). Hun totale kosten zijn echter niet hoger.

3.1.6. Formele afspraken (zie tabel 3)

Hoewel afspraken in het merendeel van de gevallen in overeenstemming met de gebruikelijke spelregels worden gemaakt (zie bijvoorbeeld De Blécourt, 1990; Patter–son & Utesch, 1991), blijken deze niet altijd te worden toegepast. Zo wordt in 28% van de gevallen geen indicatiestellingsonderzoek verricht. In 48% van de gevallen worden tevoren geen afspraken gemaakt over de duur van de behandeling. Hoewel dit niet veel zegt (men kan het als een aspect van de behandeling zien dat te gelegener tijd aan de orde komt), wordt in 15% van de gevallen niet uitgesloten dat minder dan 50 zittingen gehouden zullen worden. Bij nadere analyse blijkt dat van de leertherapieën die beëindigd zijn, 5% minder dan 50 zittingen telt. In 16% van de gevallen (n = 59) werd door de leertherapeut gerapporteerd aan derden. In 7% daarvan (4 gevallen) werd over de inhoud van de behandeling gerapporteerd aan de opleiding (in aantallen: PSA 3, PSO 1, OVR 0) en in 27% (16 gevallen) aan een verzekeringsinstantie (in aantallen: PSA 13, PSO 1, OVR 2). Een en ander uiteraard volgens opgave door de respondenten.

3.3.1. Eindoordeel (zie tabel 5)

De leertherapie wordt op nagenoeg alle fronten als (zeer) positief beoordeeld. Er zijn geen verschillen tussen de beroepsgroepen. Een positief eindoordeel wordt door 92% gegeven. Het ‘rapportcijfer’ is gemiddeld 7,5 en verschilt tussen de referentiekaders van de leertherapie (p < 0,05). Het hoogst scoren degenen die een systeemtherapie ondergingen, gevolgd door psychoanalyse, individuele analytische therapie, ‘anders’, Rogeriaans, analytische groeps– of partnerrelatietherapie en gedragstherapie.

3.3.2. Inhoudelijke veranderingen (zie tabel 5)

Als het gaat om de inhoudelijke veranderingen ten gevolge van leertherapie acht men zich gemiddeld op iets meer dan zes van de tien punten verbeterd. Het hoogst scoort de beleving kundiger te zijn geworden door het voorbeeld van de leertherapeut (80%). Men is in het algemeen overtuigder van de relevantie van de leertherapie voor zichzelf (73%). Percentages rond de 70% worden gevonden voor aspecten van de relatie met eigen patiënten (beter reflecteren over problemen van patiënten, technisch bekwamer, gevoeliger voor problemen van patiënten, minder last van ‘blinde vlekken’). Rond de 60% scoren: meer overtuigd van de werkzaamheid van de theorie en de methode, bevredigender beroepsleven, beter opgewassen tegen moeilijkheden van patiënten. In 53% van de gevallen wordt een vermindering van vooroordelen over patiënten gerapporteerd.

Het gemiddelde aantal verbeteringen verschilt niet tussen de beroepsgroepen, maar wel tussen de referentiekaders van de leertherapie (p < 0,01). Voor bankanalyses is het gemiddelde het hoogst (8,5/Md 9), gevolgd door systeemtherapie (7,5/9), ‘anders’ (7,2/8), individuele analytische therapie (6,7/7), analytische groeps– en partnerrelatietherapie (6,4/6), Rogeriaanse therapie (6,2/7) en gedragstherapie (5,8/6).

3.3.3. Problemen (zie tabel 5)

Het gemiddelde aantal problemen dat in het kader van de behandeling werd gesignaleerd (range 0 tot 13) is één (Md 1). Er is een negatieve samenhang gevonden tussen het totale aantal door de leercliënt ervaren problemen en het ‘rapportcijfer’ van de behandeling (Pearson R = –0,66, p < 0,001, tweezijdig getoetst, n = 155).

Van de inhoudelijke problemen worden het meest genoemd: een belemmerd gevoel bij het bespreken van problemen, omdat het een leertherapie betreft, en het op de een of andere manier bekend zijn met of in aanraking komen met de leertherapeut buiten de therapie (17 tot 20%). Door 10% wordt de behandelingssituatie als onveilig ervaren. Een slechte werkrelatie en indiscretie worden weinig genoemd.

Er zijn enkele verschillen tussen de beroepsgroepen. Van de groep ‘overigen’ geeft een hoger percentage te kennen dat de leertherapeut zich niet aan bepaalde spelregels hield (11% versus PSA 4%, PSO 3%), en een lager percentage dat de leertherapeut in de verdere opleiding een rol speelde (11% versus PSA 17% en PSO 20%). Over het totaal gezien zijn er geen verschillen voor de verschillende beroepsgroepen en referentiekaders van de leertherapie.

3.3.4. Aansluiting aan de ontwikkeling en opleiding (zie tabel 5)

Bijna 9% van de respondenten vindt dat de therapie niet aan de eigen ontwikkeling aansluit en 13% niet aan de rest van de opleiding. Er zijn geen verschillen naar de beroepsgroepen. Uitgaande van het referentiekader van de leertherapie blijkt men in verschillende mate (p < 0,05) van mening te zijn dat het begin niet aansluit aan de persoonlijke ontwikkeling. In afnemende volgorde zijn de percentages: 23% (analytische groeps– en partnerrelatietherapie), 16% (‘anders’), 16% (gedragstherapie), 8% (Rogeriaans), 6% (analytisch individueel), 5% (psychoanalyse), 0% (systeemtherapie).

3.3.5. Negatieve gevolgen van het verplichte karakter

De vraag of de verplichting in leertherapie te gaan negatieve gevolgen heeft voor de motivatie en kan leiden tot het ontstaan of verergeren van problemen (Everts, 1990; Garfield & Bergin, 1971; Shapiro, 1976; Zwanikken, 1990) is niet zonder meer te beantwoorden, omdat de verplichting voor iedereen geldt. Complicerend is dat de verplichting voor RINO–opleidelingen vermoedelijk zwaarder weegt dan voor psychiaters in opleiding, omdat de eersten pas met de leertherapie mogen beginnen nadat 90 theoretische/technische uren (het ‘basisdeel’) voltooid zijn (dat is op zijn vroegst in de tweede helft van het eerste jaar) en aan behandelingen onder supervisie nadat 25 uren leertherapie zijn voltooid. Dit betekent in de praktijk dat men weinig kan schuiven, wil men niet het risico lopen van een overschrijding van de totale opleidingsduur. Daarentegen zijn de psychiaters in opleiding niet aan nadere bepalingen omtrent het begin van de leertherapie onderworpen. (Dit wordt bevestigd door de grotere spreiding van het begin van de leertherapie voor de psychiatrie–groep in vergelijking met de RINO–groep.)

Om toch een beeld te krijgen van de consequenties van het verplichte karakter van de leertherapie hebben we onderscheid gemaakt tussen respondenten die van mening zijn dat het begin van de leertherapie niet aansloot bij de persoonlijke ontwikkeling en respondenten die dat wel vonden (Zwanikken, 1990). Een negatief antwoord kan immers voortvloeien uit een ontijdig begin van de leertherapie. Dit ongeacht de bron van het probleem: men kan zelf lichtvaardig zijn omgesprongen met de eis, men kan zich gedwongen hebben gevoeld of er kan ook daadwerkelijk pressie zijn uitgeoefend. Vervolgens gaan we ervan uit dat een geringere motivatie tot uitdrukking komt in een negatiever oordeel over de kwaliteit van de werkrelatie en over de behandeling als geheel (eindoordeel, rapportcijfer, inhoudelijk oordeel). Uit de vergelijking tussen de beide groepen blijkt dat respondenten die vonden dat het begin van de leertherapie niet aansloot bij de persoonlijke ontwikkeling (n = 32) negatiever oordeelden over de werkrelatie (p << 0,001) en over de leertherapie als geheel (alle drie variabelen p << 0,001) dan respondenten die de leertherapie wel vonden aansluiten of geen mening hadden (n = 338).

Ten slotte werd nagegaan of de groepen verschilden in 1het aantal problemen in het laatste jaar ten gevolge van belasting door opleiding en werkdruk en 2 het aantal privé–problemen. Er werden geen verschillen gevonden.

Deze bevindingen vormen een aanwijzing dat het verplichte karakter van de leertherapie voor diegenen die geen aansluiting ervaren met de persoonlijke ontwikkeling, negatief kan uitwerken op de behandeling en het resultaat ervan.

3.3.6. Schade (zie tabel 5)

Ten slotte wordt schade voor de persoon zelf ten gevolge van de leertherapie door 5% (n = 21) van de respondenten gemeld. Van de ‘overigen’ is dit 11%, van de psychiaters 6% en de psychologen 2%. Schade wordt gemeld bij 10 analytische leertherapieën (dit is 6 individuele en 4 groeps– of partnerrelatie therapieën), 1 gedragstherapie, 8 Rogeriaanse therapieën en 2 ‘anders’. De ernst van de schade wordt in 10 gevallen als weinig ernstig beoordeeld, in 8 als matig ernstig, in 2 als tamelijk ernstig (1 individuele analytische therapie en 1 Rogeriaanse therapie) en in 1 geval als zeer ernstig (Rogeriaanse therapie).

3.6. Belangrijk geachte kenmerken van de leertherapeut (zie tabel 8)

Zowel tussen de beroepsgroepen als tussen de verschillende modaliteiten van de leertherapie bestaan nauwelijks verschillen. Van de groep ‘overigen’ hechten iets minder respondenten waarde aan het beroep van de leertherapeut en aan diens klinische ervaring, en iets meer aan de sekse. Dit laatste wordt mogelijk verklaard door het grotere aantal vrouwen in deze groep.

4.5.1. Sekse

Het percentage vrouwen dat een mannelijke therapeut kiest (60%) is ongeveer even groot als gemeld door Norcross (1990) (67%), en voor mannen geldt hetzelfde (73% in onze studie, 82% bij Norcross). Omdat deze percentages ruwweg overeenkomen met de verdeling van psychotherapeuten in de populatie, is geen sprake van de bias die bij de toewijzing van patiënten in het algemeen wel blijkt op te treden (Sallaerts–Boonekamp & Trijsburg, 1993).

Als we rekening houden met de voorkeur vooraf treedt wel enige bias op. Mannelijke therapeuten worden in dat geval relatief vaker gekozen dan conform die voorkeur verwacht zou worden. Vanzelfsprekend kunnen allerlei factoren hierop van invloed zijn, bijvoorbeeld beschikbaarheid, aanwezigheid in een regio, discipline, soort leertherapie dat men geeft en dergelijke meer. Hoewel de keuze minder sterk in de richting van mannelijke therapeuten gaat dan uit andere onderzoeken blijkt (zie Sallaerts–Boonekamp & Trijsburg, 1993), is kennelijk ook onder psychotherapeuten een lichte tendens aanwezig om de sekse–roloriëntatie te volgen. Opvallend is daarentegen dat, in tegenstelling tot andere onderzoeksbevindingen (bijvoorbeeld Abramowitz, Abramowitz, Roback, Corney & McKee, 1976; Lowinger & Dobie, 1968), de behandelingen van vrouwelijke patiënten bij een mannelijke leertherapeut niet langer duren dan bij een vrouwelijke leertherapeut (beide gemiddeld 1,8 jaar). Daarentegen blijken mannelijke opleidelingen gemiddeld langer bij vrouwen onder behandeling (2,3 jaar) te zijn dan bij mannen (1,9 jaar). Dit verschil is echter niet significant.

4.5.2. Beroep en lidmaatschap van specialistische vereniging

Psychiaters zijn meer geneigd bij een collega in behandeling te gaan dan psychologen en ‘overigen’. Norcross (1990) vond dezelfde trend (van de psychiaters is 82%, van de psychologen 36% en van de maatschappelijk werkers 19% bij een collega in behandeling). Vermoedelijk zijn de percentages voor de drie genoemde beroepen lager dan bij Norcross, omdat wij – anders dan Norcross – het beroep van de psychotherapeut als antwoordmogelijkheid hadden opgenomen. Omdat het basisberoep van de psychotherapeut psychiater, klinisch psycholoog, maatschappelijk werker of iets anders kan zijn, is het ook niet mogelijk na te gaan in hoeverre toeval een rol speelt bij de keuze.

Anders is dit voor de lidmaatschappen van specialistische verenigingen. De verdeling blijkt hier enigszins afwijkend van die in de populatie als geheel (Trijsburg, Duivenvoorden & Dijkstra, 1988): er zijn ongeveer 2,5 maal meer psychoanalytici (leden van de NVPA of het NPG) die als leertherapeut optreden dan volgens toeval verwacht kan worden en 1,2 keer meer Rogerianen (leden VRT). Er zijn evenveel psychoanalytisch psychotherapeuten (leden NVPP) als volgens toeval verwacht zou kunnen worden. Daarentegen zijn er ongeveer de helft minder groepstherapeuten (leden NVGP), relatie– en gezinstherapeuten (leden NVRG), gedragstherapeuten (leden VGt) en kinder– en jeugdtherapeuten (leden VKJP) dan verwacht kon worden op grond van de verdeling in de populatie. De gegevens bevestigen de eerder genoemde trend dat de analytische therapeut in Nederland – net als in de Verenigde Staten – de ‘therapist’s therapist' is (Norcross, 1990).

4.6.1. Globaal oordeel

Wat de resultaten betreft zijn de Nederlandse opleidelingen tevreden (92% positief oordeel, rapportcijfer 7,5, weinig problemen over de behandeling). Zij zijn minstens zo tevreden als hun Amerikaanse collega's, en misschien wel meer. Macaskill (1988) rapporteert drie studies waarin tussen de 66% en 94% van de leerpatiënten tevreden was over de behandeling; tussen 15% en 33% was ontevreden. Liaboe en anderen (1989) schatten de mate waarin de persoonlijke therapie als behulpzaam wordt ervaren op 95% (psychologen).

Er zijn verhoudingsgewijs meer respondenten met een positief eindoordeel over de leertherapie (92%) dan over een aan de leertherapie voorafgegane behandeling (72%). Iets meer respondenten oordelen positief over een op de leertherapie volgende behandeling (98%).

Zowel de vergelijking met psychotherapie in de Verenigde Staten als die met eerdere en latere eigen behandelingen – alle niet verplicht –, zijn een aanwijzing dat het verplichte karakter van de leertherapie niet in mindering gaat op het oordeel over het resultaat ervan.

4.6.2. Inhoudelijke verbeteringen

Het merendeel van de inhoudelijke punten die volgens Wampler en Strupp (1976) en Zwanikken (1990) door leertherapie zouden kunnen verbeteren, wordt door de res–pondenten inderdaad als verbeterd beschouwd. Dit komt overeen met bevindingen als van Norcross, Strausser–Kirtland & Missar (1988) die rapporteren dat meer dan 90% van de door hen onderzochte psychiaters, psychologen en maatschappelijk werkers zichzelf op ten minste één punt verbeterd achtte. Anders dan in een studie van Henry, Sims en Spray (1971, in Macaskill, 1988) ondervonden velen in het huidige onderzoek in beroepsmatig opzicht (veelal op meerdere punten) positieve veranderingen.

4.6.3. Problemen

In een minderheid van de gevallen (maximaal 20%) ervaart men belemmeringen omdat het een leertherapie betreft en omdat leertherapeuten een rol spelen in de rest van de opleiding. De aansluiting met de persoonlijke ontwikkeling en de rest van de opleiding wordt eveneens door een minderheid gemist.

Een vraag was of het verplichte karakter negatieve gevolgen heeft voor de motivatie (Everts, 1990) en aanleiding is tot (verergering van) problemen (Everts, 1990; Zwanikken, 1990). Uit het onderzoek blijkt dat het oordeel dat het begin van de leertherapie niet aansluit bij de persoonlijke ontwikkeling (een aanwijzing voor problemen met het verplichte karakter) samengaat met een negatiever oordeel over de kwaliteit van de werkrelatie en het resultaat van de behandeling. Het niet aansluiten van de leertherapie bij de persoonlijke ontwikkeling hangt echter niet samen met het hebben van problemen in het werk of in de privé–sfeer in het laatste jaar.

Bij nadere verkenning blijken de respondenten die van mening zijn dat het begin van de behandeling niet aansloot bij de persoonlijke ontwikkeling niet te verschillen naar beroepsgroep. Ook ontving men niet minder uren behandeling dan degenen die vinden dat het begin van de leertherapie wel aansloot. Uitgaande van het referentiekader van de leertherapie zijn er wel verschillen. Ook blijkt een naar verhouding kleiner aantal van hen van mening te zijn dat de leertherapie een essentieel vereiste is (p < 0,01) of dat deze een belangrijk onderdeel is van de opleiding (p << 0,001). Een verhoudingsgewijs groter aantal is van mening dat goede supervisie (p << 0,001) of de mogelijkheid van identificatie met een professioneel model (p < 0,001) de leertherapie overbodig maken en dat de ondergrens van vijftig uren te hoog is gesteld (p < 0,001). Op grond van deze bevindingen kan gedacht worden dat de betrokken respondenten op voorhand al weinig gemotiveerd waren voor een leertherapie, hetgeen kan werken als een ‘self–fullfilling prophecy’. Het is echter niet uit te sluiten dat de ervaring van een gebrekkige aansluiting (mede in samenhang met het verplichte karakter) leidt tot een problematisch verloop van de behandeling, waardoor men uiteindelijk tot de conclusie komt dat de leertherapie niet zinvol of belangrijk is. Ook de positie van de leertherapeut kan van belang zijn bij een dergelijk problematisch beloop, bijvoorbeeld door verkeerde matching, of door inadequate hantering van eventuele motivatieproblemen. Gezien het karakter van deze studie is het niet mogelijk deze samenhang verder te onderzoeken.

4.6.4. Schade

Schadelijke gevolgen worden in 5% van de gevallen gemeld. Bij 34% was de schade mild, bij 38% matig, 19% ernstig en 9% zeer ernstig. Norcross, Strausser–Kirtland en Missar (1988) komen tot 8% schade, voor het merendeel matig tot ernstig. Zij noemen twee andere studies waarin in 11% respectievelijk 21% van de gevallen schade werd ondervonden, eveneens voor het merendeel matig tot ernstig. Hoewel het beeld in de huidige studie iets gunstiger is, gaat het om slechts kleine verschillen. Er is dus gegronde reden om aan te nemen dat ook leertherapieën schadelijk kunnen zijn. In het kader van deze enquête is de aard van de schade niet vast te stellen.

4.6.5. Zijn er alternatieven voor leertherapie?

Duidelijk is dat men, anders dan men soms in de literatuur aanbeveelt (Everts, 1990; Greenberg & Staller, 1981; Macaskill, 1988) in geringe mate van mening is dat de leertherapie vervangen kan worden door andere methoden. Deze bevinding is eveneens consistent met andere surveys (zie bijvoorbeeld Norcross, 1990). Het resultaat is des te opvallender als we in aanmerking nemen dat de helft van de respondenten vindt dat de eis van leertherapie meer gebaseerd is op overtuiging dan op wetenschappelijke evidentie.

4.6.6. Beroepsgroepen en referentiekader van de leertherapie

Het vergelijken van resultaten aan de hand van beroepsgroepen of het referentiekader van de leertherapie is een hachelijke zaak. De literatuur is er zeker niet eenduidig over en verschaft weinig heldere cijfers (MacDevitt, 1987; Norcross, Strausser–Kirtland & Missar, 1988; Liaboe e.a., 1989; Macaskill, 1988). Tussen de beroepsgroepen bestaan weinig verschillen. Uitgaande van het referentiekader zijn op het eindoordeel en de score voor inhoudelijke veranderingen verschillen geconstateerd, waarbij systeemtherapie en psychoanalyse het meest positief worden ervaren, gevolgd door ‘anders’ en individuele analytische psychotherapie, Rogeriaanse en analytische groeps– en partnerrelatietherapie, en ten slotte gedragstherapie. De oordelen zijn, gemiddeld genomen, voor alle referentiekaders positief.

Het voorgaande impliceert niet dat de beroepsgroepen in gelijke mate voordeel hadden van de leertherapie of dat de ene vorm van leertherapie ‘beter’ is dan de andere. Het bestaan van geringe verschillen tussen de beroepsgroepen kan onder andere veroorzaakt zijn door response bias: 51% van de psychiaters zond uiteindelijk de enquête terug tegen 63% van de RINO–opleidelingen. Voor het overige geldt dat ook andere variabelen, zoals de beleving van aansluiting aan de persoonlijke ontwikkeling, aantal zittingen leertherapie, kosten, belang dat wordt gehecht aan de leertherapie en oordeel over het minimum van vijftig uren, evenzo van invloed kunnen zijn op de beoordeling van het eindresultaat. In het huidige bestek wordt dit niet verder onderzocht.