Jorik Gekiere, Johan Detraux, Benedicte Lowyck

Annemarie van Vonderen
Onderhavige studie maakt gebruik van het Hermeneutisch Single-Case Efficacy Design (hsced) om de effecten te onderzoeken van een aangepast dgt-behandelprogramma bij een jonge vrouw met een lichte verstandelijke beperking en emotieregulatieproblemen. Doel van de studie was het onderzoeken van het effect van een aangepast dgt-behandelprogramma op het suïcidale en zelfbeschadigende gedrag en om te exploreren en identificeren van belangrijke aspecten van het therapieproces en gerelateerde factoren die tot verandering hebben geleid. Onafhankelijke onderzoekers oordelen over de casus en komen tot het volgende besluit: dat er verandering bij de cliënt heeft plaatsgevonden en dat deze verandering het gevolg was van therapie.

In een FACT-OGGZ-team vindt onderbehandeling plaats van aldaar bekende cliënten met persoonlijkheidsstoornissen. Deze cliënten treden herhaaldelijk kort in contact met de hulpverlening en laten het dan afweten. Of zij zoeken de hulpverlening actief, assertief en soms ook agressief op, zonder een effectieve behandelrelatie te kunnen creëren. Het FACT-OGGZ-team van Pro Persona te Arnhem begon in 2010 een samenwerking met een ervaren DGT-therapeut, met als doel dialectische gedragstherapie (DGT) toegankelijk te maken voor deze cliënten. In anderhalf jaar tijd verwees het FACT-OGGZ-team vijf cliënten door aan DGT. Met hen is het gelukt een werkbare behandelrelatie op te bouwen. De gegevens over de behandelingen zijn geanalyseerd en de methodische aard van de uitvoering is beschreven. In dit artikel presenteren we de eerste ervaringen aan de hand van twee casussen die twee uitersten representeren in de aard van de problemen in de hulpverleningsgeschiedenis. De conclusie is dat het mogelijk is behandelrelaties te creëren met op verandering gerichte therapie voor mensen met een persoonlijkheidsstoornis met een afwijzende of bevechtende relationele stijl.

Dialectische gedragstherapie (DGT) wordt verondersteld specifieke effecten op de voor borderlinepersoonlijkheidsstoornis (BPS) kenmerkende symptomen te hebben. Het doel van dit onderzoek is om deze claim nader te bestuderen en om meer inzicht te krijgen in het beloop van frequentie en drang naar zelfverwonding en van frequentie en ernst van suïcidaliteit bij de borderlinepatiënt gedurende DGT. De dagelijkse registratie van suïcidaal gedrag, suïcidegedachten en zelfverwonding toont duidelijk hoe grillig en individueel bepaald het beloop van parasuïcide bij een borderlinepatiënt is. De data laten een daling zien in suïcidaliteit en zelfverwonding. De verwachting dat de daling vooral gedurende de module ‘crisisvaardigheden’ optrad, kon niet worden bevestigd. Onze conclusie luidt dat suïcidaliteit en zelfverwonding bij BPS een lange behandeling vragen, opdat de verandering kan worden ingeslepen.

Mindfulness wordt gezien als een belangrijke vaardigheid voor patiënten met een borderlinepersoonlijkheidsstoornis (BPS). De Mindfulness Based Emotion Regulation Training (MB-ERT) richt zich specifiek op het ontwikkelen van mindfulness en zelfcompassie bij deze doelgroep, die wordt gekenmerkt door problemen in de emotieregulatie. In een verkennend onderzoek is gekeken naar de toepasbaarheid en klinische effecten van MB-ERT als modulair aanbod. Tien patiënten met BPS in klinisch-psychotherapeutische behandeling in het Centrum Persoonlijkheidsstoornissen Jelgersma te Oegstgeest volgden de MB-ERT van februari tot juni 2013. Gemeten werden mindfulnessvaardigheden, piekeren en borderlinesymptomen. Na afloop van de training vulden deelnemers bovendien een evaluatieformulier in. Ondanks de beperkingen van dit onderzoek zijn er aanwijzingen voor de veilige toepasbaarheid van MB-ERT bij patiënten met BPS binnen een klinische setting. Verbeteringen in mindfulnessvaardigheden, piekeren en borderlinesymptomen zijn significant.

Na eerdere, zeer succesvolle, congressen te Den Haag (in 2010) en Berlijn (in 2012), werd het derde congres van de European Society for the Study of Personality Disorders (ESSPD) gehouden in het zuidelijk deel van Rome. Ver van het stadscentrum, maar met goede congresfaciliteiten en (medio oktober) volop zon, warme dagen, zoele avonden en frisse nachten. Het congresprogramma leek bij eerste beschouwing vooral oude vertrouwde gezichten en onderwerpen te bevatten.

Ambulante psychotherapie bij stoornisgebonden doelgroepen is regelmatig onderwerp van klinisch onderzoek. In dit artikel geven wij een overzicht van de resultaten van een recent uitgevoerd literatuuronderzoek naar psychotherapie-effectonderzoeken bij patiënten met een persoonlijkheidsstoornis (Daenen, Van Reekum, Knapen & Verheul, in druk). We bespreken de huidige ontwikkelingen in het wetenschappelijk onderzoek, waarbij we ons richten op de vragen die het onderzoek op dit gebied tot dusver heeft opgeroepen. Tot slot zeggen we in het kort iets over wat de gepresenteerde wetenschappelijke evidentie kan betekenen voor het klinisch handelen in de dagelijkse praktijk.

Joost Hutsebaut
De richtlijnen voor de behandeling van persoonlijkheidsstoornissen gaan ervan uit dat behandelingen verbeteren wanneer behandelaars bewezen effectieve specialistische modellen gebruiken, zoals dialectische gedragstherapie, mentalization-based treatment, transference-focused therapy of schematherapie. In de praktijk leidt dat ertoe dat instellingen erg veel investeren in opleidingen en trainingen in deze modellen. Dit artikel maakt hierbij een aantal kritische kanttekeningen. Het beargumenteert dat de potentiële werkzaamheid van deze modellen in de praktijk nauwelijks wordt gerealiseerd en dat we deze behandelingen wellicht alleen maar ‘voorwaardelijk’ bewezen effectief kunnen noemen. Dat heeft – zo wordt beargumenteerd – wellicht te maken met de complexiteit van deze modellen en met de focus op modeltrouw in opleidingen. Daardoor dreigen behandelaars zeker in de eerste jaren wanneer ze een model nog onvoldoende beheersen, het authentieke contact met de cliënt kwijt te raken wanneer ze proberen een model zo getrouw mogelijk uit te voeren. De conclusie van deze argumentatie is dat behandelaars het zichzelf soms misschien weer wat makkelijker moeten maken om de beste versie van zichzelf als behandelaar te kunnen zijn.

Deze studiedag was onderdeel van het Curriculum persoonlijkheidsstoornissen, een initiatief van organisatiebureau Benecke N.I. en de psychiater Van Meekeren. Het curriculum omvat jaarlijks een viertal congressen over uiteenlopende aspecten van de behandeling van patiënten met persoonlijkheidsstoornissen. Sinds de voor deze patiënten ontwikkelde behandelwijzen de toets van de wetenschappelijke kritiek kunnen doorstaan, is de belangstelling voor de behandeling van persoonlijkheidsstoornissen opvallend toegenomen. Twee behandelmethoden hebben hun effectiviteit reeds bewezen: de dialectische behandelmethoden van Linehan (1993) en de op ‘mentalisering’ gebaseerde benadering van Bateman en Fonagy (2004).

The Society for the exploration of psychotherapy integration (SEPI) beoogt de dialoog tussen psychotherapiestromingen op gang te brengen en te houden. Het thema van dit congres was gelieerd aan een boek van John Norcross (2002). De SEPI-congressen staan bekend om hun volle programma’s: drie dagen lang vijf parallelsessies, ingebed tussen plenaire bijeenkomsten van twee uur aan het begin en einde van de conferentie. In de Rode Hoed verzamelden zich 200 deelnemers uit 17 landen om de Nederlandse editie bij te wonen. Ter illustratie geef ik voornamelijk de eerste en imposantste dag weer.